Rechtszaak Hergé vs. Marabout: mag je Kuifje in een verleidelijke omgeving plaatsen?

Het auteursrecht beschermt makers van een werk door hen exclusieve rechten te geven over hun creaties. Dit geldt ook voor beroemde werken zoals de strip "Kuifje" gemaakt door Hergé. Makers, zoals kunstenaars, kunnen echter bij het creëren van een werkook (onbedoeld) inbreuk maken op het auteursrecht van een andere maker. Recentelijk heeft een rechtszaak in Frankrijk veel aandacht getrokken, waarbij het Hof van Beroep van Rennes de kunstenaar Xavier Marabout veroordeelde voor het onrechtmatig gebruik van Kuifje in zijn werk. Hoewel de kwestie naar Frans recht is beslist, kunnen echter veel parallellen getrokken naar het Nederlandse recht. In deze blog zal ik dieper ingaan op deze kwestie.

 
Wat is auteursrecht?

Het auteursrecht geeft makers van originele werken, zoals strips, maar ook muziek, schilderijen en films, het exclusieve recht om deze werken te gebruiken en te exploiteren. Dit betekent dat anderen dit werk in beginsel niet zonder toestemming kunnen kopiëren, distribueren of bewerken. Het auteursrecht beschermt zowel de economische exploitatierechten, zoals het recht om het werk te verkopen, als de persoonlijke/morele rechten, zoals het recht om erkend te worden als de maker en het recht van de maker om zich onder omstandigheden te verzetten tegen vervorming van het werk.

 
De zaak Hergé/Marabout

Xavier Marabout, een Franse kunstenaar, creëerde een reeks schilderijen waarin hij personages uit de beroemde stripreeks "Kuifje" van Hergé gebruikt. Hij plaatst Kuifje, kapitein Haddock en andere personages tegen achtergronden die lijkten op de werken van de beroemde schilder Edward Hopper. Deze schilderijen bevatten scènes waarin Kuifje en andere personages vaak worden omringd door verleidelijke vrouwen, wat sterk afwijkt van de onschuldige en avontuurlijke aard van Hergé's originele werken. Tintinimaginatio, de organisatie die de rechten van Hergé beheert, beweerde dat Marabouts werken niet alleen inbreuk maakten op het auteursrecht van Hergé, waaronder de persoonlijkheidsrechten, omdat ook de geest van Kuifjes avonturen op deze manier werden beschadigd. Tintinimaginatio voerde aan dat Hergé expliciet geen erotische of aanstootgevende beelden van zijn creaties wilde.

 
Parodie exceptie

In 2021 oordeelde de Franse rechtbank dat Marabout's werk als parodie kon worden beschouwd. Een parodie is een vorm van vrije expressie waarbij een bestaand werk op humoristische of kritische wijze wordt nagebootst of vervormd. In veel landen, waaronder Frankrijk maar ook Nederland, kan parodie een legitieme uitzondering op het auteursrecht zijn, zolang het duidelijk is dat het om een humoristische nabootsing gaat en geen echte vervanging of concurrentie voor het originele werk vormt.

 
Uitspraak

Echter, Hergé ging hiertegen in hoger beroep en in juni besloot het Hof van Beroep anders. Het Hof van Beroep oordeelde dat Marabout's schilderijen verder gingen dan wat redelijkerwijs als parodie kon worden beschouwd, dat de parodie-exceptie niet van toepassing is en dat hij dus het werk van Hergé alsnog zonder toestemming gebruikte voor commercieel gewin. In het geval van Hergé’s werk oordeelde het hof dat de erotische aard van Marabout's schilderijen de reputatie van de oorspronkelijke Kuifje-strips aantastte en tegen de expliciete wensen van Hergé en zijn erfgenamen inging. Als gevolg hiervan moet Marabout stoppen met alle vormen van reproductie en exploitatie van Kuifje-personages in zijn schilderijen en een schadevergoeding van 20.000 euro betalen aan Tintinimaginatio.

 
Wat betekent dit voor makers?

Deze zaak benadrukt dat aspecten van auteursrecht zoals de parodie genuanceerd moeten worden ingezet, vooral wanneer het gaat om beroemde en geliefde werken. Wees je ook als kunstenaar bewust van de risico's van het gebruikmaken van andermans werk.

1. Ken de grenzen van parodie: Als je van plan bent om een beroemd werk te gebruiken in je kunst, zorg er dan voor dat je duidelijk maakt dat het een parodie is. Dit betekent dat het werk herkenbaar moet zijn als een humoristische of kritische nabootsing en niet als een rechtstreekse concurrent of vervanging voor het originele werk.
2. Vraag toestemming: Wanneer je elementen van andermans werk wilt gebruiken, is het vaak veiliger om toestemming te vragen aan de rechthebbende. Dit kan juridische problemen voorkomen.
3. Respecteer persoonlijkheidsrechten: hoewel exploitatierechten overdraagbaar zijn, blijven de persoonlijkheidsrechten altijd bij de maker. Dit betekent dat je het werk niet op een manier mag vervormen of gebruiken die schadelijk zou kunnen zijn voor de reputatie van de maker, zelfs als je toestemming hebt om het te exploiteren.

Heb je vragen over wat jouw (auteurs)rechten als maker zijn? Neem contact met ons op.