Pastiches en auteursrecht: Hoe ver mag je gaan?
Er zijn verschillende kunstvormen en kunststromingen waarvan het hergebruik van andere (kunst)voorwerpen een essentieel onderdeel is. Denk aan collages, kunstinstallaties en pop art. Volgens het auteursrecht kun je andermans auteursrechtelijk beschermde werk niet zomaar hergebruiken, want in principe pleeg je dan auteursrechtinbreuk. Gelukkig geeft de Auteurswet nog genoeg uitzonderingen. Ik richt me in dit artikel op de parodieën, karikaturen en pastiches, die als uitzonderingen worden genoemd in artikel 18b van de Auteurswet. Op deze drie kunstvormen in combinatie met het auteursrecht wordt in dit artikel wat dieper in gegaan.
Parodie en karikatuur
Parodie is een kunstvorm waarin bestaande werken worden nagebootst met humoristische intenties. Het doel is om het origineel te belachelijk te maken of een bepaald aspect ervan te benadrukken. Een beroemd voorbeeld is "De Mona Lisa met Snor" van kunstenaar Marcel Duchamp, waarin hij de iconische Mona Lisa van Leonardo da Vinci parodieerde door een snor aan het schilderij toe te voegen.
Een karikatuur wordt soms ook wel gezien als een vorm van parodie. Het is een kunstvorm waarbij de fysieke eigenschappen of kenmerken van een persoon of onderwerp worden overdreven om humoristische effecten te bereiken. Karikaturen worden vaak gebruikt om politieke figuren, beroemdheden en andere publieke figuren te parodiëren.
Parodie en karikatuur - juridisch
Bij zowel de parodie als de karikatuur moet er sprake zijn van een zekere spot of humor, nu dit een kenmerk is van deze kunstvormen. Daarbij verwijst een parodie en soms ook een karikatuur naar een ander werk, maar het mag niet te veel op dat andere werk gaan lijken waardoor er verwarringsgevaar ontstaat. Verder zal in een rechtszaak altijd de overweging worden gemaakt tussen het auteursrecht van de maker van het originele werk of het portretrecht van degene die is afgebeeld enerzijds het originele werk en de vrijheid van meningsuiting van de maker van de parodie of karikatuur anderzijds. Als een parodie of karikatuur zich bijvoorbeeld schuldig maakt aan smaad, zal dat een reden kunnen zijn waardoor deze toch niet geoorloofd is. Dit zijn de grenzen waarbinnen volgens het auteursrecht een parodie gemaakt mag worden.
Pastiche
Pastiche is een kunstvorm waarbij een kunstenaar elementen uit verschillende bronnen combineert om een nieuw werk te creëren dat een eerbetoon is aan de originele werken. Het is een subtielere benadering dan parodie, waarbij het doel niet is om te spotten, maar eerder om de stijl en thema's van de originele kunst te omarmen.
Pastiche - juridisch
Hoewel pastiche vaak wordt gebruikt om respect te tonen voor de werken van anderen, is het belangrijk om te onthouden dat het auteursrecht nog steeds van kracht is. Bij het maken van een pastiche is het essentieel om de juiste toestemming te verkrijgen of zorgvuldig te overwegen hoe je de originele elementen aanpast, zodat je geen inbreuk maakt op het auteursrecht van anderen.
Kunstenaars, ken je rechten
Kortom, wees je bewust van wat wel en niet mag als je een parodie, karikatuur of pastiche maakt. Het is belangrijk om respect te tonen voor het werk van anderen, terwijl je tegelijkertijd de vrijheid van meningsuiting en creatieve expressie waardeert. Het auteursrecht is hierbij een belangrijk aspect. Het vinden van een balans tussen deze twee kan uitdagend zijn, maar het is essentieel voor het voortbestaan van een gezonde en levendige kunstgemeenschap.
Hierbij de link naar het artikel van Kunstenaars Magazine (abonnement).
