Verzwaarde informed consent bij medisch niet-noodzakelijke ingrepen
De afgelopen jaren zien we een toename van het aantal medisch niet-noodzakelijke behandelingen, ook wel ‘wensgeneeskunde’ genoemd. Wensgeneeskunde is een verzamelbegrip voor medische behandelingen die zonder directe medische noodzaak (een gezondheidsprobleem) worden verricht, maar enkel vanwege een wens van de patiënt.
Of het nu gaat om cosmetische ingrepen, vruchtbaarheidsbehandelingen zonder medische indicatie of electieve chirurgie – de juridische verplichtingen voor zorgaanbieders zijn zwaarder dan bij reguliere medische behandelingen.
Informed consent
De Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) maakt in principe geen onderscheid tussen behandelingen die wel of geen medische noodzaak hebben. De informatieplicht van de hulpverlener is verankerd in artikel 7:448 Burgerlijk Wetboek (BW). Deze bepaling verplicht zorgverleners om patiënten te informeren over:
- het voorgenomen onderzoek en de voorgestelde behandeling;
- de te verwachten gevolgen en risico’s;
- alternatieven die in aanmerking komen, en
- de gezondheidssituatie en -vooruitzichten
Het toestemmingsvereiste is verder uitgewerkt in artikel 7:450 BW. Het voldoende informeren van de patiënt en het vragen van toestemming, wordt gezamenlijk informed consent genoemd. Hierbij moet de hulpverlener ook aantonen dat de patiënt de informatie ook heeft begrepen en voldoende tijd heeft gehad om de informatie te verwerken.
Verzwaarde informatieplicht
Een hulpverlener kan niet verplicht worden een behandeling zonder medische noodzaak uit te voeren, terwijl deze behandelplicht in beginsel wel geldt bij klassieke medische ingrepen. Als dan toch een geneeskundige behandeling wordt aangegaan brengt dat voor de hulpverlener extra verantwoordelijkheden mee.
In 2013 oordeelde het Centraal Tuchtcollege dat de afwezigheid van de behandelplicht met zich brengt dat “in deze gevallen zwaardere eisen moeten worden gesteld aan neerlegging in het medisch dossier van de redenen voor de behandeling en aan de informatieplicht van de arts als bedoeld in artikel 7:448 BW.”[1]
Hoeveel hoger de lat voor de hulpverlener ligt, hangt af van de specifieke omstandigheden van het geval.
Een recent voorbeeld
Bovenstaande kan geïllustreerd worden aan de hand van een recente uitspraak van het Regionaal Tuchtcollege (RTG) ’s-Hertogenbosch ECLI:NL:TGZRSHE:2025:4. Hier onderging een patiënt een cosmetische besnijdenis.
Voorafgaand ontving de patiënt een toestemmingsverklaring en nazorginformatie via de mail. Er vond geen voorafgaand consult plaats. De chirurg heeft op de dag van de ingreep enkele standaardvragen beantwoord. Na de ingreep ontstond er een litteken waar de patiënt ontevreden over was.
Het RTG toetst of de chirurg heeft gehandeld zoals van een redelijk bekwaam en redelijk handelend chirurg mag worden verwacht. Het RTG oordeelt dat de klacht met betrekking tot het informed consent gegrond is.
Volgens het RTG was het onvoldoende om te volstaan met het enkel toesturen van een algemene toestemmingsverklaring en nazorginformatie via e-mail. Daarbij nam de chirurg ten onrechte aan dat patiënten die een cosmetische besnijdenis wensen, altijd al volledig geïnformeerd zijn over de behandeling. Hij verifieerde niet actief of deze specifieke patiënt daadwerkelijk voldoende kennis had over de ingreep en de mogelijke gevolgen.
Tot slot werd in de summiere toestemmingsverklaring weliswaar melding gemaakt van algemene chirurgische risico’s zoals nabloeding en infectie, maar voor een leek was niet duidelijk wat dit concreet betekende. Specifieke risico’s zoals de duur van pijnklachten, het littekengenezingsproces en de mogelijkheid van cosmetisch tegenvallende resultaten (zoals in dit geval een verdikt litteken) werden niet besproken.
Conclusie
De verzwaarde informatieplicht bij niet-medisch noodzakelijke ingrepen vraagt om een systematische aanpak van zorginstellingen. Het volstaat niet om te werken met standaard toestemmingsformulieren. Een persoonlijke benadering, uitgebreide documentatie en goede communicatie zijn essentieel om aan de juridische vereisten te voldoen.
Heeft u vragen over informed consent? Of wilt u uw informed consent procedure evalueren? Neem gerust contact op met Jody Esveldt.
[1] ECLI:NL:TGZCTG:2013:YG2850
