Auteursrecht op chalets; ja / nee?

Kan de vormgeving van een chalet zijn beschermd met auteursrecht? En kun je dan optreden tegen iemand die een kopie ervan aanbiedt?

Deze vragen kwamen aan de orde in een procedure[1] tussen een partij die een chalet (de Rushmore) had ontwikkeld en daar auteursrecht op claimt en partijen die hetzelfde chalet later op de markt hadden gebracht. Hieronder zijn afgebeeld afbeeldingen van de chalets (van links naar rechts) van de Rushmore en van de twee andere partijen.

Het bedrijf dat de Rushmore had ontwikkeld stelde dat deze auteursrechtelijk was beschermd op basis van de totaalindruk die volgt uit de combinatie van alle creatieve keuzes die gemaakt waren bij de Rushmore. De Rushmore zou een unieke combinatie van kenmerken bezitten, waarmee het ontwerp zich onderscheidt van het in november 2019 bestaande vormgevingserfgoed (de ontwerpen die op dat moment publiek bekend waren). Zij noemt daarbij de volgende kenmerken:

De industriële hoekige uitstraling:

i. waarbij het dak in ieder geval overhangt aan de voorzijde en beide zijkanten,
ii. en het dak een overdekt terras vormt (inclusief spotjes) door het leunen op twee strakke pilaren,
iii. een kenmerkend uitstekend blok aan de entreezijde; waarbij
iv. het blok een deur bevat en twee asymmetrisch geplaatste ramen; en
v. aan de achterzijde nog een extra raam is geplaatst; waarbij
vi. de kozijnen van de ramen en de deur een contrasterende kleur hebben ten opzichte van
vii. de verticale houtkleurige panelen van de bekleding van het blok; waarbij ook een contrast wordt gevormd met de
viii. horizontale grijstint bekleding op de rest van het chalet;
ix. een dubbele raampartij aan de zijkant van het chalet direct naast het uitstekende blok
x. een dubbele raampartij met deuren richting het terras;
xi. twee ramen aan de andere lange zijde van het chalet, waarbij het eerste raam geplaatst is in de woonruimte en het tweede raam in de slaapkamer met twee losse bedden

De rechtbank had eerder geoordeeld dat de Rushmore niet auteursrechtelijk was beschermd en had de vorderingen afgewezen. Het gerechtshof komt in hoger beroep tot het oordeel dat er in hoger beroep geen spoedeisend belang meer is bij de voorzieningen die het bedrijf vordert. Deze zullen dus niet alsnog worden toegewezen. Inmiddels is namelijk, naar het oordeel van het hof, duidelijk geworden dat er maar sprake is van één exemplaar van het desbetreffende chalet aan de zijde van gestelde inbreukmakers. Dit exemplaar wordt al geruime tijd tevergeefs te koop aangeboden en de aanbieders zijn niet van plan méér exemplaren van dit chalet met hetzelfde ontwerp te kopen of verkopen. Het hof vindt verder dat het bedrijf in het hoger beroep van het kort geding onvoldoende duidelijk heeft gemaakt dat zij nadeel van deze situatie heeft ondervonden of ondervindt.

Het hof overweegt dat sprake is van auteursrechtelijke bescherming van het chalet: “Op basis van de hoekige industriële uitstraling en de door [appellante] opgesomde elementen i. tot en met xi. (r.o. 3.14.) met als aanvulling dat het dak een zogenaamd lessenaarsdak is (dus met schuine hoek), komt het hof in dit kort geding tot het voorlopige oordeel dat de Rushmore op grond van die totale combinatie een auteursrechtelijk beschermd werk is. Juist de combinatie van die elementen vertoont vrije creatieve keuzes van de maker en geeft de Rushmore een kenmerkende uitstraling (zoals te zien op de foto). De genoemde totale combinatie komt als zodanig ook niet voor in het relevante vormgevingserfgoed. Partijen zijn het erover eens dat er tegenwoordig voor chalets als deze (naast de in het verleden gangbare wat klassiekere stijl) sprake is van een meer eigentijdse stijl. Bij de Rushmore is voldoende op eigen wijze uiting gegeven aan die vigerende, modernere stijl. Al met al vormt de Rushmore een eigen intellectuele schepping van de maker“.

Het hof overweegt verder dat met het aangeboden chalet inbreuk werd gemaakt op het auteursrecht van het bedrijf. Het hof overweegt dat het bedrijf ten tijde van het uitspreken van het arrest onvoldoende spoedeisend belang heeft bij de gevraagde voorzieningen. Immers er was slechts sprake van één inbreukmakend product en dat wordt niet meer aangeboden.

Het gaat hier dus alleen nog over de kosten van de procedures. Daarover oordeelt het hof dat de proceskosten die het bedrijf aan de andere partijen heeft betaald, op basis van het rechtbank vonnis, terug betaald moeten worden. In hoger beroep moet ieder de eigen proceskosten dragen.

Wat betekent dit voor de praktijk:

• Er kan dus auteursrecht bestaan op de vormgeving van objecten zoals een chalet. Daarvoor zul je concreet moeten benoemen waar de creatieve keuzes zijn gemaakt door de ontwerper van het chalet. In deze zaak zijn dat de keuzes die beschreven zijn bij de ‘industriële hoekige uitstraling’:
• Over de vraag of auteursrecht is ontstaan valt te twisten. Dat blijkt uit deze uitspraak waarbij de rechtbank vond dat er geen auteursrecht is ontstaan, terwijl het gerechtshof anders oordeelt. Helaas is het rechtbank vonnis niet gepubliceerd.
• Vooral bij ‘gebruiksvoorwerpen’ (‘producten van industriële vormgeving’) wordt nog wel eens getwist over de vraag of auteursrecht is ontstaan. Met name wanneer vormgevingskeuzes zijn bepaald of ingegeven door functionele overwegingen. Zoals de, nog steeds niet uitgeprocedeerde, kwestie tussen Philips en Lidl over over inbreuk op het Arcitec model scheerapparaat van Philips door het Silvercrest model van Lidl.

• Op basis van auteursrecht kun je optreden tegen iedereen die een kopie ervan aanbiedt.

Voor meer informatie over het beschermen van productvormgeving en het optreden tegen inbreuk op auteursrecht op productvormgeving, kunt u contact opnemen met Jos van der Wijst (wijst@bg.legal).

[1] Gerechtshof ’s-Hertogenbosch, 11 juli 2023, ECLI:NL:GHSHE:2023:2253

Jos van der Wijst