Een AI-systeem als baas?
Tegenwoordig is het niet meer raar om in de stad meerdere maaltijdbezorgers tegen te komen die een blauwe, roze, groene of oranje tas op hun rug hebben. Deliveroo is één van de platformen die bezorgdiensten aanbiedt aan restaurants zodat zij alleen de maaltijd hoeven te maken en zich niet druk hoeven te maken om de bezorging. In eerste instantie hadden de bezorgers van Deliveroo een arbeidsovereenkomst waarin een minimumloon was opgenomen, maar per februari 2018 besloot Deliveroo om alle overeenkomsten niet meer te verlengen. In plaats daarvan moesten bezorgers zich inschrijven bij de Kamer van Koophandel met een eenmanszaak. Ze kregen dan van Deliveroo een overeenkomst van opdracht. FNV is hierop een rechtszaak begonnen tegen Deliveroo om een verklaring voor recht te krijgen dat deze overeenkomst van opdracht eigenlijk een arbeidsovereenkomst is. De kantonrechter gaf FNV gelijk en ook in hoger beroep kreeg FNV van het gerechtshof Amsterdam gelijk. De uitspraak vond plaats op 16 februari 2021. De uitspraak bevat een interessante toelichting op de drie eisen voor het bestaan van een arbeidsovereenkomst: het gedurende een zekere tijd verrichten persoonlijke arbeid, het bestaan van een gezagsverhouding en het ontvangen van loon.
Het AI-systeem van Deliveroo: Frank
Om de overwegingen van het hof te begrijpen, is belangrijk om eerst te bekijken hoe de bezorgers van Deliveroo aangestuurd worden. Deliveroo heeft een systeem, genaamd Frank, dat alle maaltijdbezorgingen plant en de betalingen regelt. Dit gebeurt op basis van onder andere de locatie van de bezorger ten opzichte van het restaurant, het voertuigtype van de bezorger en de geschatte bezorgtijd. Als een bezorger inlogt, kan Frank hem een bezorging aanbieden. Een bezorger kan een aanbod weigeren en zich in theorie ook laten vervangen door een ander, als de bezorging maar op tijd gebeurt. Deliveroo geeft aan dat Frank cruciaal is voor het functioneren van haar organisatie en voor veel bezorgers geldt dat ze meer interactie met Frank hebben dan met een medewerker van Deliveroo.
Naast het toewijzen van bezorgingen, verzamelt Frank ook de locatiegegevens van bezorgers om deze te delen met de klant en het restaurant.
Gezagsverhouding
Het hof oordeelt dat, anders dan Deliveroo beweert, maaltijdbezorging een kernactiviteit van Deliveroo is. Dat is een relatief eenvoudige activiteit waarbij weinig specifieke aanwijzingen nodig zijn. Wel houdt Deliveroo de huidige locaties van al haar bezorgers bij. Ook is er een maximumtijd voor iedere bezorging, meestal 30 minuten, waardoor de bezorger wordt gedwongen om de kortste route te nemen. Door dit tijdslimiet is het praktisch gezien onmogelijk om je te laten vervangen door een ander. Verder wijzigt Deliveroo de relatie tussen haarzelf en haar bezorgers bijna eenzijdig, op basis van take it or leave it, en ook het systeem voor het verdelen van bezorgingen wordt eenzijdig veranderd. Dit wijst volgens het hof op het bestaan van een arbeidsrelatie.
Loon
Om te zorgen dat bezorgers geen btw af hoeven te dragen, is er een maximum inkomen opgenomen in de reguliere overeenkomst van opdracht. Hierdoor mogen ze niet meer dan 40% van het minimumloon verdienen. Er is ook een specifieke overeenkomst, de onbeperkte overeenkomst van opdracht, waarmee wel meer gewerkt mag worden. Er moet dan wel btw worden afgedragen door de bezorger.
Niet alleen bepaalt Deliveroo hoeveel bezorgers per maand mogen verdienen, ook past ze regelmatig de beloning per bezorgde maaltijd aan. Vanaf 2019 betaalde Deliveroo € 3,90 of € 4,80 per bezorging. De bezorgers die geen BTW afdroegen verdiende gemiddeld tussen de € 11,- en € 13,- per gewerkt uur en zijn voor de belastingdienst geen ondernemers. Standaard krijgen de bezorgers van Deliveroo eens in de twee weken automatisch het verschuldigde bedrag uitbetaald zonder daarvoor een factuur te hoeven sturen. Het hof oordeelt dat de reguliere overeenkomst wijst op de aanwezigheid van een arbeidsovereenkomst aangezien de wijze van de loonbetaling veel weg heeft van een arbeidsovereenkomst.
Persoonlijke arbeid
Deliveroo stelt dat geen sprake is van een verplichting tot persoonlijke arbeid, omdat bezorgers de bezorging door een ander uit mogen laten voeren. Het hof gaat hier niet volledig in mee. Hoewel het hof constateert dat bezorgingen soms door een ander worden uitgevoerd, mag een bezorger desondanks maar één maaltijd per keer bezorgen. Het is dus niet mogelijk om een opdracht uit te besteden en daarnaast een tweede opdracht te accepteren of opdrachten zelf te herverdelen binnen een groep. Daarom oordeelt het hof dat dit geen sterke indicatie is om het bestaan van een arbeidsovereenkomst uit te sluiten.
Conclusie
Zowel de kantonrechter als het hof geven FNV gelijk. Dat betekent dat alle bezorgers met een ‘regular’ overeenkomst in ieder geval werken op basis van een arbeidsovereenkomst. Het was geen vereiste dat de bezorgers specifieke instructies ontvingen van een medewerker van Deliveroo, de opdrachten van Frank en de eisen die aan bezorgingen werden gesteld waren voldoende om te spreken van werkgeversgezag. De uitbetaling van het loon van de bezorgers wees ook op het bestaan van een arbeidsrelatie. Hoewel geen sprake is van een strikte verplichting tot persoonlijke arbeid, oordeelde het hof toch dat de mogelijkheden tot vervanging zodanig beperkt waren dat dit een arbeidsovereenkomst niet onmogelijk maakte.
Uit deze uitspraak blijkt dat sprake kan zijn van een gezagsverhouding als een persoon via een digitaal platform opdrachten accepteert en vervolgens zelf weinig keuzeruimte heeft bij het uitvoeren van de opdracht. Het is voor het vereiste van gezag dus niet nodig dat een mens de opdrachten aan de werknemers geeft. Hierdoor kan een AI-systeem dus als het ware een leidinggevende worden.
AI en arbeidsrecht
Dit artikel is geschreven door Robin Verhoef in overleg met Marlies Hol van de sectie arbeidsrecht. Deze uitspraak is een mooi voorbeeld van de combinatie van arbeidsrecht en technologie. Eerder schreef Marlies Hol een interessant artikel over het intellectuele eigendom bij een arbeidsverhouding. Binnenkort volgen meer artikelen over deze combinatie.
