Nederlandse waterkwaliteit onder druk: maatregelen onvermijdelijk?
Begin februari 2025 heeft de Europese Commissie rapporten gepubliceerd over de waterkwaliteit in de EU lidstaten. Hieruit volgt dat veel lidstaten de voor 2027 gestelde doelstellingen in de EU Kaderrichtlijn Water waarschijnlijk niet zullen behalen. Ook voor Nederland geldt dat de doelstellingen niet behaald dreigen te worden. Een groot deel van het water is vervuild. Dit is onder andere het gevolg van de industrie en de landbouw. Lozingen, afvalwater, mest en bestrijdingsmiddelen zorgen er voor dat de kwaliteit van het water verslechtert, ook klimaatverandering speelt een rol. In dit artikel bespreken wij het rapport van de Europese Commissie en de mogelijke gevolgen wanneer de doelstellingen niet worden behaald.
De KRW en het rapport van de Europese Commissie
De Kaderrichtlijn Water (KRW 2000/60/EG) is een op 22 december 2000 vastgestelde Europese richtlijn. Het doel van de KRW is het realiseren van schoon grond- en oppervlakte water, oftewel een goede waterkwaliteit. Dit doel moet in 2027 zijn behaald. De KRW vereist dat water een goede ecologische status en een goede chemische toestand heeft. Een goede ecologische status betekent dat het water voldoet aan de benodigde kwaliteit voor de ecosystemen. Een goede chemische toestand houdt in dat er moet worden voldaan aan de milieudoelstellingen en de toegestane concentraties van chemische stoffen. De KRW hanteert het ‘one-out-all-out’ beginsel. Dit betekent dat alle aspecten van het water goed moeten zijn om aan de doelstellingen te voldoen.
De Europese Commissie heeft begin februari rapporten gepubliceerd over de toestand van het water in de lidstaten van de Europese Unie. Nederland voldoet niet aan de doelen van de KRW. Vooral de metingen van het oppervlaktewater voldoen niet, 0% van het oppervlaktewater bevat namelijk een goede ecologische status. Grondwater scoort beter met 95,7% voor een goede ecologische status. Ook voor de chemische status zit het oppervlaktewater tegen het maximumniveau van chemische stoffen aan. De verwachtingen voor het behalen van de doelstellingen zijn niet goed. Volgens het rapport zal in 2027 bijvoorbeeld slechts 5,2% van het oppervlaktewater een goede ecologische status hebben. Oorzaken die onder andere worden aangestipt in het rapport zijn de hoge bevolkingsdichtheid, chemische vervuiling door bijvoorbeeld medicijnresten en vervuiling door stikstof. Volgens het rapport moet Nederland onder andere inzetten op betere coördinatie, strengere handhaving en zijn aanpassingen in het vergunningensysteem nodig.
Als Nederland de doelstellingen van 2027 niet behaald kan de Europese Commissie Nederland in gebreke stellen en boetes opleggen. 2027 als einddatum was namelijk al een verlenging van een eerder gestelde datum, waardoor verdere verlenging in beginsel niet meer mogelijk is. Ook kan de Commissie aanvullende eisen stellen, bijvoorbeeld door Nederland te dwingen om extra maatregelen te nemen ter verbetering van de waterkwaliteit, hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan beperkingen voor vergunningverlening of extra regelgeving.
De situatie in Nederland en de mogelijke gevolgen
De rapporten van de Europese Commissie laten geen nieuw beeld zien, maar sluiten aan bij eerdere onderzoeken. In 2023 publiceerde de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur een advies over de slechte kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater en in een tussenevaluatie van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in 2024 werd ook duidelijk gemaakt dat de doelstellingen niet haalbaar lijken te zijn.
Voor richtlijnen van de Europese Unie geldt dat lidstaten zelf mogen bepalen hoe ze aan de gestelde verplichtingen voldoen. In Nederland is de KRW geïmplementeerd in de Omgevingswet en het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl). Om de doelstellingen van de KRW te halen is het Impulsprogramma KRW 2023 vastgesteld. Dit is een gezamenlijk traject vanuit het Rijk en de regio’s waarin verschillende actielijnen zijn opgenomen. In het rapport concludeerde de Europese Commissie echter dat dit programma niet voldoende effectief zal zijn omdat het vooral vrijwillige maatregelen betreft. Daarnaast waren er maatregelen opgenomen in het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) die zagen op het behalen van de waterdoelstellingen. Dit programma is echter in 2024 geschrapt.
Het niet behalen van de doelstellingen en de slechte toestand van de waterkwaliteit brengen verschillende gevolgen met zich mee. Vooropgesteld is een slechte ecologische en chemische toestand van het water schadelijk voor het water en de ecosystemen. Daarnaast zijn er mogelijke gevolgen voor bijvoorbeeld de bouwsector en de industrie. De vergelijking met de stikstofcrisis en activiteiten die noodgedwongen stil komen te liggen wordt steeds vaker getrokken. De verlening van watervergunningen moet voldoen aan de doelen uit de KRW (art. 8.84 lid 1-2 Bk). Als deze doelen niet worden behaald zijn bijvoorbeeld strengere vergunningseisen mogelijk of mogen activiteiten niet meer worden opgestart. Ook zijn strengere wet- of regelgeving en meer inzet op handhaving en toezicht aan te wijzen als mogelijke noodzakelijke maatregelen.
Concluderend
Nederland dreigt, net als veel andere EU lidstaten, de doelstellingen voor schoon grond- en oppervlaktewater niet te behalen. De voorspelling is dat dit een grote impact zal hebben op zowel de natuur als de Nederlandse (bouw)industrie. Aanvullende plannen en maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren en doelstellingen te behalen zijn noodzakelijk om verdere problematiek te voorkomen. De Europese Commissie zal dit jaar een EU-waterstrategie publiceren waarin de urgente uitdagingen worden aangepakt.
Dit artikel is geschreven door Rutger Boogers en Anne Verberne.
