Planschade in vogelvlucht: lessen uit de overzichtsuitspraak van 6 augustus 2025
Op 6 augustus heeft de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (Afdeling) een overzichtsuitspraak gedaan over planschade. In de overzichtsuitspraak geeft de Afdeling de hoofdlijnen weer van de rechtspraak over tegemoetkoming bij planschade. De overzichtsuitspraak vormt daarmee een uitgebreide samenvatting van de planschadejurisprudentie van de afgelopen jaren. In dit artikel bespreken wij kort wat het planschaderecht is en bespreken we een aantal relevante aandachtspunten uit de uitspraak.
Planschade & nadeelcompensatie
Planschade is geregeld in de Wet ruimtelijke ordening (Wro) en omvat de schade die wordt geleden als gevolg van veranderingen in ruimtelijke plannen (gebiedsontwikkeling). Een voorbeeld van planschade is wanneer door middel van een wijziging in het bestemmingsplan woningbouw toegestaan wordt in een gebied waar dit voorheen niet toegestaan was. Hierdoor kunnen woningeigenaren van omliggende percelen schade leiden als er woningen worden gebouwd op een plek waar zij voorheen vrij uitzicht hadden. Dit levert mogelijk waardevermindering van de woning op, deze schade kan dan worden geclaimd bij de gemeente.
Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet is de Wro vervallen en is de planschaderegeling vervangen door de nadeelcompensatieregeling. Naast het gebruik van een andere term zijn er ook inhoudelijke verschillen tussen planschade en nadeelcompensatie. Over de overgang van planschade naar nadeelcompensatie schreven wij al eerder een artikel. Ondanks het vervallen van de planschaderegeling heeft de Afdeling een nieuwe overzichtsuitspraak gedaan over planschade. Dit omdat volgens het overgangsrecht van de Omgevingswet nog 5 jaar het oude planschaderecht geldt voor schadeveroorzakende besluiten genomen vóór 1 januari 2024. Het oude planschaderecht blijft hierdoor voorlopig nog relevant.
Overzichtsuitspraak 6 augustus 2025
In de overzichtsuitspraak gaat de Afdeling uitgebreid in op het bevoegde bestuursorgaan bij planschade, de schadeoorzaken, het al dan niet verkeren in een nadeligere planologische positie (planologische vergelijking) en de daaruit volgende schade en de vervolgvraag of deze schade aanleiding geeft tot een tegemoetkoming. Daarnaast gaat de Afdeling in op het normaal maatschappelijk risico en verschillende procedurele aspecten. Enkele aspecten zullen wij hieronder nader toelichten.
Bevoegd bestuursorgaan
Welk bestuursorgaan bevoegd is om een besluit te nemen over de planschadeaanvraag is afhankelijk van de planologische maatregel. Als de schade voortvloeit uit een bepaling uit het bestemmingsplan is het college van burgemeester en wethouders bevoegd, als de schade voortvloeit uit een bepaling uit een provinciale verordening is het college van gedeputeerde staten bevoegd.
Planologische vergelijking
Voorwaarde voor het toerekenen van planschade is dat de aanvrager in een nadeligere positie moet verkeren door de wijziging in het planologische regime. Hiervoor dient een vergelijking te worden gemaakt tussen wat op grond van het oude en het nieuwe regime is toegestaan. Bij de beoordeling mag alleen gekeken naar ruimtelijke gevolgen die bovendien objectief te verwachten zijn.
Onderscheid wordt gemaakt tussen directe en indirecte planschade. Van directe planschade is sprake als de planologische wijziging zich voordoet op de grond van degene die schade lijdt. Indirecte planschade ontstaat door planologische wijzigingen op gronden van derden.
Normaal maatschappelijk risico
Als schade binnen het normaal maatschappelijk risico valt komt de schade niet voor vergoeding in aanmerking. Het normaal maatschappelijk risico ziet op normale maatschappelijke ontwikkelingen die in de lijn der verwachtingen liggen, het idee hierachter is dat iedereen in de maatschappij ooit geconfronteerd zal worden met juridische veranderingen. Om voor vergoeding in aanmerking te komen moet de planschade dus hoger zijn dan het normaal maatschappelijk risico. Het normaal maatschappelijk risico ligt op een drempel van minimaal 2 procent.
Tegemoetkoming anderszins verzekerd
Tegemoetkoming voor planschade is alleen mogelijk indien dit niet anderszins verzekerd is. Er mag dus niet reeds op een andere manier zijn gecompenseerd voor de schade. Wanneer er bijvoorbeeld compensatie in natura heeft plaatsvonden bestaat er geen recht meer op tegemoetkoming door middel van een geldbedrag.
Procedurele aspecten
De Afdeling sluit de overzichtsuitspraak af met een bespreking van verschillende procedurele aspecten, zoals bewijslast en deskundigenadvisering. Voor deskundigenadvisering gaat de Afdeling onder andere uitgebreid in op de aanwijzing, onafhankelijkheid en onpartijdigheid van adviseurs.
Concluderend
Alhoewel de overzichtsuitspraak geen inhoudelijke wijzigingen brengt in het planschaderecht is de Afdeling wel uitgebreid ingegaan op de geldende rechtspraak over planschade. Hiermee geeft de Afdeling een duidelijke samenvatting met verwijzingen naar de verschillende rechtspraak over alle onderdelen van het planschaderecht en kwesties die in de praktijk vaak voorkomen.
