Toegang tot experimentele geneesmiddelen: kan een geneesmiddelenfabrikant worden gedwongen?
Het is heel begrijpelijk dat patiënten die geen standaard behandelopties meer open hebben staan, nog een poging willen wagen met een experimenteel geneesmiddel dat nog niet is toegelaten tot de markt.
Aan experimentele geneesmiddelen zitten niet alleen juridische, maar ook ethische implicaties verbonden. In dit artikel ga ik in op de vraag of een geneesmiddelenfabrikant verplicht is om deze toegang tot experimentele geneesmiddelen te verlenen.
De achtergrond
In Nederland kennen we een verbod op het afleveren van geneesmiddelen die nog niet tot de markt zijn toegelaten. Patiënten moeten wachten tot het geneesmiddel is goedgekeurd door de European Medicines Agency (EMA) en ze vervolgens door Nederland zijn toegelaten.
Gemiddeld duurt het twaalf jaar voor een nieuw geneesmiddel op de markt komt. Dit is omdat eerst de kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid van het geneesmiddel aangetoond moeten worden. Voor sommige patiënten is dit echter een keerzijde.
Het is heel invoelbaar dat patiënten niet jaren kunnen wachten tot een medicijn mogelijk hun leven verlengt. Voor de uitbehandelde patiënten, waarvoor alle standaard bewezen behandelopties uitgeput zijn, kan er een dringende medische noodzaak zijn om alternatieve opties te onderzoeken.
Patiënten, artsen en geneesmiddelfabrikanten en de samenleving als geheel hebben ieder hun eigen belangen en prioriteiten als het gaat om toegang tot experimentele geneesmiddelen.
Ondanks het verbod zijn er verschillende mogelijkheden om toegang te krijgen tot experimentele geneesmiddelen. Het klinische geneesmiddelenonderzoek is een van deze mogelijkheden. Toch kan een patiënt vanwege strenge inclusiecriteria niet altijd deelnemen aan een dergelijk onderzoek.
Uitzonderingen op de hoofdregel
In Nederland hebben we twee mogelijkheden om toch toegang te krijgen tot veelbelovende geneesmiddelen. Zo kan een arts voor een individuele patiënt een experimenteel geneesmiddel voorschrijven onder de Named-patient regeling. Daarnaast bestaan er compassionate use programma’s.
- Named-patient regeling: Een arts kan een gewenste behandeling uiteenzetten in een zogenaamde artsenverklaring voor een individuele patiënt. Een apotheek, groothandel, fabrikant of apotheekhouder kan vervolgens bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd een verzoek voor toestemming indienen.
- Compassionate Use: Ook wel het gebruik in schrijnende gevallen, heeft betrekking op een groep patiënten die lijden aan een ernstige ziekte. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen geeft toestemming zodra aan een aantal wettelijke vereisten zijn voldaan. In Nederland is Compassionate Use beperkt tot geneesmiddelen die Fase-III (de laatste fase van klinisch onderzoek) succesvol hebben afgerond en waar een aanvraag voor een handelsvergunning voor loopt. Een arts kan dan het geneesmiddel direct aanvragen voor een patiënt.
Het grootste verschil is dat de arts bij de Named-patient regeling het geneesmiddel aanvraagt voor een individuele patiënt. Bij Compassionate Use wordt het middel beschikbaar gesteld voor een groep patiënten.
Lees ook: Kan een geneesmiddel ook een medisch hulpmiddel zijn?
Juridisch afdwingbaar?
In Amerika is al langer een trend gaande dat uitbehandelde patiënten via de rechter toegang proberen te krijgen tot experimentele geneesmiddelen. Hoe zit dat hier in Nederland?
Tenzij voldaan is aan strenge wettelijke vereisten, is het niet mogelijk om toegang te krijgen tot experimentele geneesmiddelen in Nederland. Uit jurisprudentie blijkt dat toegang tot experimentele geneesmiddelen niet afdwingbaar is.[1]
De hoofdregel luidt dus dat toegang tot experimentele geneesmiddelen niet mogelijk is. Bij beiden regelingen (Named-Patient en Compassionate Use) gaat het om een uitzondering op deze hoofdregel. Hiervoor is een zorgvuldige procedure voorgeschreven in wetgeving. Volgens de rechter biedt de wet geen ruimte voor een belangenafweging.
Conclusie
Een geneesmiddelenfabrikant kan dus niet gedwongen worden om toegang tot experimentele geneesmiddelen te verlenen. Het is de keuze van een geneesmiddelenfabrikant om een Compassionate Use Programma op te zetten of het middel ter beschikking te stellen via de Named Patient regeling.
Heeft u vragen over wetgeving omtrent geneesmiddelen? Of heeft u een andere vraag op het gebied van zorg en life sciences? Neem gerust contact op met een van onze specialisten.
[1] Rb. Amsterdam 13 juli 2011, ECLI:NL:RBAMS:2011:BR1520.
