Smart Mobility II: Aansprakelijkheid bij ongevallen

In mijn serie blogs over Smart Mobility besteed ik aandacht aan de belangrijkste (juridische) aspecten van smart mobility. Ik omschrijf dat als het verbeteren van vervoersstromen door nieuwe technologie. In mijn eerste blog[1] besteedde ik al aandacht aan connected cars. In deze blog bouw ik daar op voort, en besteed (op veler verzoek) aandacht aan de vraag wie aansprakelijk is als het fout gaat.

Ik trek de aansprakelijkheidsvraag graag zo breed mogelijk, en zal de vraag beantwoorden waar (in algemene zin) de aansprakelijkheid rust in het geval dat een connected car of een self driving car schade veroorzaakt. Dus de situatie dat schade door het voertuig wordt veroorzaakt en niet door (een fout van) de bestuurder. In dat laatste geval is immers duidelijk dat de bestuurder aansprakelijk is volgens het geldende recht en de schade zal moeten vergoeden (via zijn verzekeraar).

Juridisch gezien is er een belangrijk onderscheid tussen de situatie dat er iemand achter het stuur zit (connected car), en de situatie waarin de auto echt autonoom rijdt (self driving car). In die laatste situatie zou ook nog van belang kunnen zijn of de bestuurder in staat is om te grijpen of niet.

Aansprakelijkheid bij een Connected Car
Veel moderne auto’s hebben al systemen waarbij de auto bijvoorbeeld zelf zijn baan houdt en de afstand tot de voorganger in de gaten houdt, alsmede de snelheid juist houdt t.o.v. het overige verkeer. Maar bijvoorbeeld ook (dynamische) cruise control bestaat al langer. Dit zijn technische toepassingen die de veiligheid in het verkeer ongetwijfeld vergroten. Kenmerkend element is wel dat de bestuurder op ieder moment zelf de controle weer kan overnemen.

Dat laatste punt is belangrijk, omdat hierdoor juridisch gezien eigenlijk geen onderscheid gemaakt kan worden met oudere auto’s die dergelijke technische toepassingen niet hebben. Aansprakelijkheid is in die gevallen geregeld in de wegenverkeerswet en het burgerlijk wetboek. Kort gezegd komt het erop neer dat de eigenaar of houder van een voertuig aansprakelijk is voor schade. Daarbij bestaat er een verzwaarde aansprakelijkheid voor gemotoriseerde weggebruikers die schade toebrengen aan niet gemotoriseerde weggebruikers (fietsers, voetgangers, geparkeerde auto’s, e.d.). Voor ongevallen tussen rijdende gemotoriseerde weggebruikers geldt het reguliere aansprakelijkheidsrecht en zal dus gekeken moeten worden naar de exacte toedracht van het ongeluk.

Aansprakelijkheid voor schade die is veroorzaakt door ‘normale’ auto’s is al grotendeels uitgekristalliseerd. Ik zal er dan ook verder niet op ingaan.

Aansprakelijkheid voor een self driving car
Er is minder duidelijkheid omtrent de aansprakelijkheidsvraag wanneer sprake is van een self driving car. Daarbij gaan we er hypothetisch vanuit dat er wel een persoon in de auto zit, maar dat deze op de achterbank zit zonder dat hij in de mogelijkheid is om de controle over het voertuig over te nemen. Overigens is het natuurlijk de vraag hoe dat in de toekomst zal zijn. Hebben autonome auto’s überhaupt nog een stuur en andere dingen die nodig zijn om een auto te besturen, of verdwijnt dat compleet?

Ik bespreek een tweetal scenario’s die zich voor zouden kunnen doen.

A.
Zoals gezegd gaan we uit van de situatie dat er geen bestuurder in de auto zit die kan ingrijpen als het fout gaat. De auto rijdt dus volledig autonoom, maar veroorzaakt helaas wel een ongeval, waarbij hij een fietser aanrijdt op een kruispunt. De fietser had voorrang,  maar werd door de sensoren van de auto niet goed opgemerkt, waardoor de fietser werd aangereden.[2]

Een aantal zaken zijn dan van belang:

1. Er is nog steeds sprake van een motorvoertuig in de zin van de Wegenverkeerswet. In de definitie van motorvoertuig is namelijk niet vermeld dat dit voertuig door een natuurlijke persoon bestuurd moet worden.
2. Artikel 185 van de Wegenverkeerswet bepaalt dat wanneer een motorvoertuig schade veroorzaakt, dat de eigenaar of houder daarvoor aansprakelijk is, behoudens overmacht. Ook hier is voor de wet niet van belang of het motorvoertuig door een persoon wordt bestuurd.
3. Alleen wanneer sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid bij de fietser (zich bewust voor de auto gooien), kan er grond zijn om aansprakelijkheid uit te sluiten. Daarvan is in dit geval geen sprake.
4. De eigenaar, die op de achterbank zijn krantje zat te lezen, is aansprakelijk. Zijn verzekeraar zal de schade van de fietser moeten vergoeden. (De hoogte van de schade laten we even buiten beschouwing).
5. Mogelijk zat er een fout in de sensoren. De (verzekeraar van de) eigenaar van de auto kan in dat geval overwegen om de fabrikant aansprakelijk te stellen voor het ongeval wegens een gebrekkig product.

B.
Een soortgelijke situatie zoals bij A., maar dit keer is sprake van een ongeval waarbij twee auto’s op elkaar botsen. De autonome auto botst tegen een andere auto (die wel door een mens wordt bestuurd). De autonome auto gaf geen voorrang aan de bestuurde auto, maar dat kwam doordat de bestuurde auto veel te hard reed. Beide partijen dragen dus een zekere mate van schuld aan het ongeval. Hoe zit de aansprakelijkheid dan?

1. Er is sprake van twee motorvoertuigen die met elkaar in botsing zijn gekomen. Daardoor is artikel 185 van de Wegenverkeerswet niet van toepassing, aangezien schade veroorzaakt aan een rijdend motorvoertuig niet valt onder dat artikel.
2. Het reguliere onrechtmatige daad recht is daarmee van toepassing. Aansprakelijk is degene die schade veroorzaakt bij een ander door het overtreden van een regel. De wet koppelt deze aansprakelijkheid wel aan een natuurlijke persoon.
3. De autonome auto heeft de bestuurde auto aangereden, zonder dat de directe schuld hiervoor ligt bij de eigenaar van de autonome auto, die immers op de achterbank zat.
4. Mogelijk is sprake van risicoaansprakelijkheid, vanwege een gebrek in het product. Niet vereist is daarvoor dat de bezitter wist dat er een gebrek was, maar wel dat er schade zou kunnen ontstaan in het geval van een gebrek. (6:173 BW)
5. De bestuurder van de aangereden auto zou ook kunnen overwegen om de fabrikant van de autonome auto aan te spreken om basis van productaansprakelijkheid. De bewijslast rust dan wel op de bestuurder om aan te tonen dat de schade is veroorzaakt door een gebrek in het product. (6:185 e.v. BW).
6. De wet is nog niet volkomen duidelijk voor dit soort situaties.

Conclusie
In het voorgaande ben ik beknopt ingegaan op de aansprakelijk voor schade, veroorzaakt door connected cars en self driving cars. Ik kwam tot de voorlopige conclusie dat connected cars in het verkeer niet anders zijn dan huidige auto’s. Autonome auto’s kunnen bij aanrijdingen met niet gemotoriseerde weggebruikers ook gelijkgesteld worden met de huidige auto’s. Lastiger is de vraag hoe het zit als een autonome auto een andere auto aanrijdt? De letterlijke tekst van de wet is daar momenteel niet heel duidelijk over, omdat de aansprakelijkheid wordt gekoppeld aan personen. Als er geen bestuurder in de auto zit, kan dat problemen oproepen. Tegelijkertijd zou aansprakelijkheid voor een gebrekkig product soelaas kunnen bieden voor de benadeelde. Dit levert wel een zwaardere bewijslast op.

Vooralsnog zal het zo’n vaart niet lopen, omdat het testen van self driving cars in gecontroleerde omstandigheden gebeurt. De vraag is ook hoe lang het nog duurt voordat er echt zelfstandige auto’s op onze wegen rijden. Wanneer er echt autonome auto’s op de weg gaan komen, is het verstandig dat de regering hier uitdrukkelijk aandacht aan besteedt.

Mijn volgende blog in deze serie zal gaan over data die de connected cars genereren, wie de eigenaar van die data is, en dus ook wat bijvoorbeeld autofabrikanten met de data kunnen en mogen doen.

Zie ook: branche Transport & Logistiek

[1] https://bg.legal/smart-mobility-en-juridische-aspecten-introductie

[2] Men gaat er van uit dat de reactie tijd van machines veel sneller is dan die van mensen, zodat de kans dat er een ongeval ontstaat zoals hier omschreven, kleiner zal worden in de toekomst.

BG.legal