Doorstart en aanbesteding: een moeizame combinatie
Bij een faillissement zal een curator die in de boedel een orderportefeuille aantreft met niet of slechts gedeeltelijk uitgevoerde opdrachten, veelal proberen deze orders met instemming van de opdrachtgever te verkopen. Daarmee haalt de curator geld binnen voor de faillissementsboedel ten gunste van de schuldeisers. Het voordeel voor de opdrachtgever bij een verkoop door de curator van een opdracht is dat de werkzaamheden verder kunnen worden uitgevoerd. Dit laatste kan aldus worden vormgegeven dat de doorstarter en de opdrachtgever een nieuwe overeenkomst sluiten. Maar wat ook wel gebeurd is dat het contract door middel van contractoverneming overgaat op een doorstartende partij.
Wanneer echter de nog niet uitgevoerde opdrachten die in een faillissementsboedel worden aangetroffen, door middel van een aanbesteding door aanbestedende diensten in de zin van de Aanbestedingswet 2012 in de markt zijn gezet, zal het overdragen van deze overheidsopdrachten aan een doorstarter vaak aanbestedingsrechtelijk niet mogelijk zijn en dient in veel gevallen een nieuwe aanbestedingsprocedure met betrekking tot de opdracht te worden gevolgd.
De reden dat vanuit aanbestedingsrechtelijk oogpunt er een beperking zit in de mogelijkheid van het laten overgaan van een via een aanbesteding gegunde overheidsopdracht aan een doorstarter is omdat in de jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie het leerstuk van de "wezenlijke wijziging" is ontwikkeld. Deze leer houdt in dat een in overeenstemming met het aanbestedingsrecht gegunde overeenkomst gedurende de looptijd niet wezenlijk mag worden gewijzigd en als dat toch gebeurd dient de aanbestedende dienst de opdracht in beginsel opnieuw overeenkomstig het aanbestedingsrecht aan te besteden. De beginselen van transparantie van de aanbestedingsprocedure en van de gelijke behandeling van inschrijvers brengen dit met zich mee.
Het Europese Hof van Justitie heeft in het zogenoemde Pressetext arrest ondermeer geoordeeld dat over het algemeen de vervanging van de contractpartner aan wie de aanbestedende dienst de opdracht oorspronkelijk heeft toegewezen, door een nieuwe contractpartner dient te worden aangemerkt als een wijziging van de wezenlijke voorwaarden van de overeenkomst inzake de overheidsopdracht, tenzij deze vervanging is vastgelegd in de voorwaarden van de oorspronkelijke overeenkomst.
Hoewel voornoemde uitspraak geen betrekking had op de vraag in hoeverre in geval van faillissement van de opdrachtnemer deze als contractpartner kan worden vervangen, wordt wel in de Nederlandse rechtspraak de lijn gevolgd dat de vervanging van de failliete contractpartner van de aanbestedende dienst een wezenlijke wijziging van de overeenkomst oplevert, tenzij deze mogelijkheid vooraf is ingebouwd in de aanbestedingsdocumenten. Kortom, wanneer vanuit een faillissement men tot verkoop wil overgaan van een via een aanbesteding door de failliet verkregen opdracht, moet deze nog uit te voeren opdracht in kwestie in beginsel opnieuw dor de aanbestedende dienst te worden aanbesteed.
Op dit uitgangspunt kunnen twee uitzonderingen worden genoemd. De eerste is zoals aangegeven, wanneer in de overeenkomst concreet is voorzien in contractoverneming in geval van faillissement. Een dergelijke herzieningsclausule moet in dat geval dus expliciet zijn opgenomen in de tussen de failliet en de aanbestedende dienst gesloten overeenkomst. Een twee uitzondering kan zijn wanneer er sprake is van een dwingende spoed waardoor op grond van artikel 2:32 sub c Aanbestedingswet 2012 contractoverneming door een doorstartende partij zonder nieuwe aanbesteding mogelijk is. De aanbestedende dienst zal daarbij wel moeten aantonen dat het hierbij gaat om omstandigheden die onvoorzienbaar zijn en niet aan de aanbestedende dienst te wijten. Evenals moet er worden aangetoond dat ook het voeren van een in de Aanbestedingswet 2012 tevens voorziene versnelde procedure niet aan de orde kan zijn. De enkele situatie dat er sprake is van een faillissement is onvoldoende voor het aannemen van dwingende spoed hier.
Recapitulerend kan dus worden gesteld dat een contractoverneming na faillissement van de opdrachtnemer waarbij het gaat om een overeenkomst inzake overheidsopdracht waarvan deze opdracht via een aanbesteding is gegund, een wezenlijke wijziging van de overeenkomst inhoudt en de opdracht opnieuw moet worden aanbesteed conform de Aanbestedingswet 2012. En aangezien deze wet ook voorschriften geeft voor opdrachten onder de Europese drempelbedragen kan dit dus betekenen dat ook als van zo’n opdracht het resterende deel onder de Europese drempelwaarde blijft, dit deel via een nationale aanbesteding overeenkomstig de Aanbestedingswet 2012 in de markt moet worden gezet. Indien daaraan voorbij wordt gegaan kan een in strijd met het aanbestedingsrecht gesloten overeenkomst op grond van de Aanbestedingswet 2012 in rechte worden vernietigd.
De resterende vraag is of de vorig jaar in werking getreden nieuwe Europese aanbestedingsrichtlijnen zoals de richtlijn klassieke overheid 2014/24/EU hier nog soelaas kunnen [gaan] bieden. Laatstgenoemde richtlijn dient overigens pas per 18 april 2016 te zijn geïmplementeerd in het Nederlandse recht. In deze richtlijn is onder meer bepaald dat een wezenlijke wijziging van de opdracht is toegestaan in geval van herstructurering van de onderneming als gevolg van insolventie. Dit lijkt te wijzen op een doorstart van de onderneming als geheel zodat de enkele overname van een los contract in een faillissementssituatie daaronder niet lijkt te vallen. Bovendien zal de doorstarter ook nog moeten voldoen aan de in de oorspronkelijke aanbesteding gestelde criteria voor kwalitatieve selectie en daarnaast mogen er ook geen wezenlijke wijzigingen in de overeenkomst worden aangebracht.
Los van de [hier niet te aan de orde] vraag of er op dit moment geanticipeerd kan worden op de richtlijn en of daarmee een contractovername in een faillissementssituatie beoordeeld kan worden aan een richtlijn die nog geen directe werking in het Nederlandse recht heeft, de beperkingen die de richtlijn voorschrijft om in geval van insolventie een wezenlijke wijziging van de opdracht toe te staan, lijken dusdanig strikt te zijn dat het nog maar de vraag is in hoeverre een en ander voor de insolventiepraktijk werkbaar zal blijken te zijn.
Afsluitend, ook in het licht van toekomstige wetgeving op grond van de genoemde nieuwe aanbestedingsrichtlijn is en blijft de combinatie van doorstart in een faillissementssituatie en het aanbestedingsrecht een moeizame en zullen met name de aanbestedende diensten [de opdrachtgevers van de gefailleerde opdrachtnemer] die aanbestedingsplichtig zijn het tot hun taak moeten rekenen om goed te onderzoeken of er kan worden ingestemd met de overname van een opdracht door een doorstarter, of dat niet toch een nieuwe aanbestedingsprocedure moet worden gevolgd.
, advocaat te Boxtel, Eindhoven en Tilburg