“Waarom waardeloze punten sparen voor nog waardelozere cadeautjes”

Dit was een deel van de tekst die koffieproducent Moyee, samen met een afbeelding van een waardebon, op haar verpakking had staan. Douwe Egberts (hierna: ‘DE’) reageerde als door een wesp gestoken. Moyee kreeg een boze brief van de advocaat van DE. In het FD vertelt Moyee over deze brief. DE stelde dat Moyee inbreuk zou maken op het auteursrecht van DE en dat consumenten zouden worden misleid. Daarbij werd verwezen naar het bijna honderd jaar oude puntenspaarsysteem van DE. Zelfs prinses Beatrix werd erbij gehaald. Door het afbeelden van de waardebon zou inbreuk worden gemaakt op het auteursrecht en merkenrecht van DE. De begeleidende tekst zou zelfs ‘kleinerend, beledigend en schofferend zijn’. Moyee zou, door het gebruik van de afbeelding, ongerechtvaardigd voordeel hebben getrokken uit de reputatie en het prestige van het puntensysteem van DE.

Afbeelding Moyee

Moyee heeft de afbeelding op haar verpakkingen gebruikt zoals hieronder weergegeven:

Wordt hiermee inbreuk gemaakt op het auteursrecht en/of de merkrechten van DE? Is dit onrechtmatig?

Hoe zit dit juridisch?

AI

Moyee gaf aan bij het maken van de afbeelding niet te hebben gekeken naar de afbeelding op de verpakking van DE. Moyee zou AI hebben gebruikt voor het maken van de afbeelding. Daarbij zou de prompt zijn gebruikt: ‘Maak een parodie op een veel gebruikt spaarpuntensysteem’.

DE heeft op haar verpakkingen waardebonnen staan zoals hieronder afgebeeld:

(Bron: https://voedselbankachterhoek.nl/2020/12/03/koffiepunten-sparen-voor-de-voedselbank/)

De kans dat het gebruik van een AI-tool tot een output leidt die veel lijkt op een bestaand, auteursrechtelijk beschermd ontwerp, is aanwezig. Er kan zelfs een output uitkomen die identiek is aan een afbeelding die bij de training is gebruikt. De kans is dus aanwezig dat er met de gebruikte prompt een afbeelding uit komt die veel lijkt op de afbeelding van de waardebon van DE.

Wie is verantwoordelijk?

Het is en blijft de verantwoordelijkheid, en dus aansprakelijkheid, van degene die de output van een AI-systeem gebruikt, om te waarborgen dat de output geen inbreuk maakt op de (IE-)rechten van een ander. In dit geval is het moeilijk voorstelbaar dat een medewerker van Moyee, die de output van de AI-tool zag, geen verband zou leggen met de waardebon van DE.

Parodie

Het uitgangspunt van de Auteurswet is dat een auteursrechtelijk beschermd werk, zoals een afbeelding, alleen door de maker mag worden gebruikt. De maker mag anderen toestemming verlenen om het werk te gebruiken (‘verveelvoudigen’ en ‘openbaar maken’). Echter, de Auteurswet kent een aantal uitzonderingen op dit exclusieve recht. Zo bepaalt artikel 18b Aw:

“Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt niet beschouwd de openbaarmaking of verveelvoudiging ervan in het kader van een karikatuur, parodie of pastiche mits het gebruik in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is.”

In de jurisprudentie zijn een aantal richtlijnen ontwikkeld voor wat wel en niet als een ‘parodie’ wordt gezien. Zoals:

• Een parodie mag geen commercieel karakter of concurrentiemotief hebben;
• Een nabootsing mag niet verder gaan dan voor de herkenbaarheid van het geparodieerde werk nodig is;
• Een parodie mag niet nodeloos afbreuk doen aan het origineel.

Is de zin ‘Waarom waardeloze punten sparen voor nog waardelozere cadeautjes’ een parodie? Zelf zou ik de zin niet beschouwen als een parodie. Zeker gezien Moyee aangeeft dat er niet gekeken is naar de waardebon van DE. Alhoewel ik dat een ongeloofwaardige stelling vind. In plaats daarvan zou ik een beroep doen op de vrijheid van meningsuiting.

Merkinbreuk

DE heeft een aantal registraties van de waardebon als (Benelux) (beeld)merk. Deze merken zijn geregistreerd voor, o.a., koffieproducten. Zie bijvoorbeeld:

Deze merkregistraties bieden een solide basis voor het optreden tegen partijen die een vergelijkbare afbeelding gebruiken op of ter promotie van vergelijkbare producten.

Maakt Moyee met haar afbeelding inbreuk op de merkrechten van DE? Het antwoord is altijd een subjectieve beoordeling, waarbij het oordeel van de ene rechter anders kan uitvallen dan het oordeel van een andere rechter. Zelf zie ik wel zodanige overeenkomsten dat de kans zeker aanwezig is dat een rechter dit als inbreuk op het merkrecht van DE zou aanmerken.

Conclusie

• Door AI gegenereerde output (afbeeldingen en/of tekst) kunnen inbreuk maken op de (IE-)rechten van andere partijen. Wanneer je zelf een AI-tool gebruikt, dien je de output kritisch te bekijken. Wanneer je een andere partij content laat maken (afbeeldingen en/of tekst) dan zou ik vragen of deze partij kan garanderen dat de content geen inbreuk maakt op rechten van derden;
• Een beroep op de ‘parodie’ moet je goed kunnen onderbouwen en slaagt zelden. Zeker in een commerciële context;
• Een merkregistratie kan een goede basis bieden om op te treden tegen concurrenten die een identiek of vergelijkbare afbeelding, slogan of naam gebruiken. Wij verzorgen merkregistraties.

Voor meer informatie kun je contact opnemen met Jos van der Wijst.

Jos van der Wijst