Meer ruimte voor beroep van niet-belanghebbenden bij bestuursrechter?
Uit een richtinggevende uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van 4 mei 2021 naar aanleiding van het zogenoemde ‘Varkens in Nood’-arrest van het Hof van Justitie (HvJ) in Luxemburg blijkt dat ook een niet-belanghebbende die eerder een zienswijze heeft ingediend tegen bijvoorbeeld een ontwerpbestemmingsplan of ontwerptracébesluit in beroep kan bij de bestuursrechter. Toch zit aan deze verruiming van het beroepsrecht een niet onbelangrijke beperking.
Toegang tot bestuursrechter voor niet-belanghebbenden
In het ‘Varkens in Nood’-arrest heeft het Europese Hof onder meer bepaald dat ‘leden van het publiek’ (oftewel niet-belanghebbenden in de terminologie van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) toegang tot de rechter moeten kunnen krijgen als zij eerder gebruik hebben gemaakt van ruimere inspraakrechten bij besluiten over milieuaangelegenheden. De Awb beperkt dit beroepsrecht echter tot alleen belanghebbenden. Op dit punt noopt voornoemd arrest van het HvJ dus tot een wetswijziging. Voor nu geeft de Afdeling bestuursrechtspraak een tussenoplossing voor de praktijk. Deze oplossing komt erop neer dat wanneer het omgevingsrecht aan ‘eenieder’ oftewel een niet-belanghebbende persoon of rechtspersoon de mogelijkheid biedt om een zienswijze in te dienen tegen een ontwerpbesluit, zoals bijvoorbeeld bij een bestemmingsplan, diegene die daarvan gebruikmaakt vervolgens een beroep bij de bestuursrechter mag indienen tegen het definitieve besluit.
Beroep over zowel procedure als inhoud van het omgevingsbesluit
Het HvJ heeft niet expliciet bepaald of een niet-belanghebbende bij de bestuursrechter alleen over de procedure kan klagen of ook over de inhoud van het besluit. De Afdeling bestuursrechtspraak stelt hierover dat een te beperkte uitleg op dit punt niet strookt met de achtergrond van het oordeel van het Europese Hof. Ook is het onderscheid tussen procedurele en inhoudelijke bezwaren niet altijd gemakkelijk te maken. Dit betekent concreet dat een niet-belanghebbende die eerder een zienswijze indiende, zowel over de procedure als over de inhoud van het omgevingsbesluit bezwaren mag indienen bij de bestuursrechter.
Het relativiteitsvereiste geldt onverminderd
Bij deze verruimde toegang van niet-belanghebbenden tot de bestuursrechter bij omgevingsbesluiten kan wel de kanttekening worden gemaakt dat het zogenoemde relativiteitsvereiste van artikel 8:69a Awb in veel gevallen voor niet-belanghebbenden een obstakel zal blijken te zijn. Op grond van het relativiteitsvereiste kan iemand geen succesvol beroep doen op een rechtsregel als die niet is geschreven om zijn belangen te beschermen. Naar verwachting zal dit wettelijke vereiste dus voor veel niet-belanghebbenden tot gevolg hebben dat hun beroep niet kan leiden tot vernietiging van het bestreden omgevingsbesluit.
