Publicatie
- Nieuwe voedingsmiddelen zoals bijvoorbeeld Chondroïtinesulfaat (een suikerverbinding) dat in de handel wordt gebracht als voedselingrediënt voor gebruik in voedingssupplementen[6].
- Traditionele levensmiddelen die in landen buiten de Europese Unie al wel werden gegeten, maar nog niet binnen de Europese Unie. Denk daarbij bijvoorbeeld aan chia seeds[7] en bepaalde insecten.
- Voedingsmiddelen die zijn verkregen uit nieuwe bronnen of die zijn geproduceerd volgens een nieuwe methode. Denk daarbij bijvoorbeeld aan champignons die met UV zijn behandeld waardoor ze (meer) vitamine D hebben[8][9]. Of aan voedingsmiddelen die zijn geïsoleerd of gekweekt uit dierlijk of plantaardig materiaal of uit micro-organismen, schimmels of algen. Of aan levensmiddelen die bestaan uit technisch vervaardigd nanomateriaal (zo is bijvoorbeeld titaniumdioxide (TiO2/E171) als kleurstof goedgekeurd voor gebruik in voedingsproducten[10]).
Unielijst van toegelaten nieuwe voedingsmiddelen
Nieuwe voedingsmiddelen moeten eerst een procedure volgen om toegelaten te worden. Alle toegelaten nieuwe voedingsmiddelen worden geplaatst op een zogenaamde Unielijst. Alleen nieuwe voedingsmiddelen die op de Unielijst zijn opgenomen mogen in de Europese Unie in de handel worden gebracht of in levensmiddelen worden gebruikt. In de Unielijst wordt ook opgenomen of er eventuele toelatingsvoorwaarden bestaan. Zo is in het besluit ten aanzien van Chia vermeld[12]: “Chia-olie (Salvia hispanica) zoals gespecificeerd in bijlage I mag als nieuw voedselingrediënt in de handel worden gebracht voor de toepassingen en bij de maximumconcentraties die in bijlage II zijn vastgesteld. In de etikettering van de voedingsmiddelen die de bij dit besluit toegelaten chia-olie bevatten, wordt dit ingrediënt aangeduid als „Chia-olie (Salvia hispanica)”. Alle levensmiddelen die zijn toegelaten als novel food staan vermeld in een online novel food catalogus van de Europese Unie[13]. Wanneer een novel food daar niet staat vermeld, zoals het geval is met kweekvlees, dan moet eerst om opname op deze Unielijst worden verzocht.Wat zijn de voorwaarden voor acceptatie?
Wanneer een producent twijfelt of een nieuw voedingsmiddel al is toegelaten, dient hij, volgens de verordening, allereerst de lidstaat waar hij het nieuwe levensmiddel voor het eerst in de handel zou willen brengen te raadplegen. In Nederland dient daarvoor de NVWA te worden geraadpleegd. De NVWA houdt toezicht op de naleving van deze regelgeving en treedt op wanneer een nieuw voedingsmiddel zonder de vereiste Europese toestemming op de markt wordt gebracht. De NVWA heeft dit zo bepaald ten aanzien van kweekvlees. Een producent zou ook de raadplegingsprocedure bij de Commissie kunnen volgen om vast te stellen of een voedingsmiddel een nieuw voedingsmiddel is in de zin van Verordening (EU) 2015/2283[14]. De uitkomst van een dergelijke procedure wordt openbaar gemaakt en opgenomen in de novel food catalogus. Daarbij wordt bij iedere stof / product een kenmerk geplaatst:- Voedingsmiddelen in deze catalogus met een wit kruis op een rood vlak mogen niet worden verhandeld.
- Ingrediënten met het label FS in witte letters op een blauw vlak zijn niet 'novel' als ze in voedingssupplementen zitten, maar wel als ze in andere levensmiddelen zijn gebruikt.
- Ingrediënten met een wit vinkje op een groen vlak zijn niet 'novel'.
Volgens de novel food verordening wordt novel food alleen geaccepteerd en op de Unielijst geplaatst indien aan de volgende voorwaarden is voldaan:
a. het levensmiddel levert volgens de beschikbare wetenschappelijke bewijzen geen veiligheidsrisico voor de menselijke gezondheid op;
b. het beoogde gebruik van het levensmiddel is niet misleidend voor de consument, vooral indien het levensmiddel bedoeld is ter vervanging van een ander levensmiddel en de voedingswaarde ervan een significante verandering ondergaat;
c. indien het levensmiddel bedoeld is ter vervanging van een ander levensmiddel, verschilt het daar niet zodanig van dat de normale consumptie ervan uit voedingsoogpunt nadelig voor de consument is.
Hoe verloopt de toelatingsprocedure?
De toelatingsprocedure verloopt Europees. Een aanvraag voor markttoelating in de Europese Unie van een nieuw voedingsmiddel moet elektronisch worden ingediend bij de Europese Commissie. Er zijn twee verschillende aanvraagprocedures:- Toelatingsprocedure voor een nieuw voedingsmiddel en het actualiseren van de Unielijst ((EU) 2017/2469[15]), en
- Procedure voor kennisgeving van een traditioneel levensmiddel uit een derde land en actualiseren van de Unielijst ((EU) 2017/2468[16]).
Monitoring na het in de handel brengen
De verordening bepaalt dat de Commissie voorschriften kan opleggen, om redenen van voedselveiligheid en om rekening te houden met het advies van de EFSA, om het novel food te monitoren nadat het in de handel is gebracht. Dit om erop toe te zien dat de door de EFSA in de risicobeoordeling vastgestelde veilige grenzen van gebruik, niet worden overschreden.Openbaarheid van gegevens
Een aanvraag voor toelating van een novel food is openbaar. Het wetenschappelijk advies van EFSA is ook openbaar. Dat kan betekenen dat concurrentiegevoelige gegevens daardoor openbaar worden. Daarom kan de aanvrager verzoeken om vertrouwelijke behandeling van bepaalde informatie die hij uit hoofde van de aanvraag verstrekt, wanneer openbaarmaking van die informatie zijn concurrentiepositie zou kunnen schaden. De aanvrager moet concreet aangeven voor welke delen van de informatie vertrouwelijkheid wordt gevraagd. De aanvrager moet ook alle (verifieerbare) informatie verstrekken die de Commissie nodig heeft om het verzoek te kunnen beoordelen. De volgende gegeven worden niet vertrouwelijk behandeld: de naam en het adres van de aanvrager, de benaming en een beschrijving van het nieuwe voedingsmiddel, de voorgestelde gebruiksvoorwaarden voor het nieuwe voedingsmiddel, een samenvatting van de door de aanvrager ingediende studies, de resultaten van de studies die zijn uitgevoerd om de veiligheid van het levensmiddel aan te tonen, indien van toepassing, de analysemethode(n) en ieder verbod dat of iedere beperking die door een derde land met betrekking tot het levensmiddel is opgelegd. Wanneer de aanvrager daar gemotiveerd om verzoekt, dan kunnen recentelijk ontwikkelde wetenschappelijke bewijzen of wetenschappelijke gegevens ter ondersteuning van de aanvraag gedurende vijf jaar vanaf de datum van toelating van het nieuwe voedingsmiddel niet zonder toestemming van de oorspronkelijke aanvrager voor een volgende aanvraag gebruikt.Kansen voor (het profiteren van) innovatie (door een concurrent)
Onder de oude regelgeving vond de beoordeling van een novel food nationaal plaats. In Nederland door het Bureau Nieuwe Voedingsmiddelen van het College ter beoordeling van geneesmiddelen. Wanneer een novel food in een andere lidstaat al op de markt was dan moest een producent onderbouwen dat het ‘substantially equivalent’ was aan het product dat hij op de markt wilde brengen. Dit moest met wetenschappelijk bewijs worden onderbouwd. Onder de nieuwe regelgeving is dit veel eenvoudiger. Wanneer een novel food op de Unielijst staat dan kan eenieder het novel food in de handel brengen. Het idee is dat dit ervoor zorgt dat ook kleine en middelgrote bedrijven novel food op de markt kunnen brengen zonder te hoeven investeren in dure, en tijd consumerende toelatingsprocedures. Dat moet een boost geven aan innovatie in food. Dit gaat dus alleen op wanneer er al toelating is als novel food.Wat is er gewijzigd sinds 1 januari 2018?
Tot 1 januari 2018 was de oude verordening (EG) 258/97 van toepassing. De belangrijkste veranderingen onder de nieuwe verordening zijn:- de toelating als novel food is niet langer per lidstaat geregel, maar vindt Europees plaats.
- de veiligheidsbeoordeling vindt plaats door de EFSA (in plaats van een nationale instantie).
- een nieuwe, snellere procedure om traditionele voedingsmiddelen uit niet-EU landen, die in de EU als novel food worden beschouwd, in de handel te kunnen brengen.
- een verduidelijking van de definitie van een novel food door een verwijzing naar de algemene definitie van levensmiddelen in Verordening (EG) nr.178/2002 (General Food Law).
- een Unielijst met goedgekeurde novel foods. Zodra een novel food op deze lijst staat mag eenieder het novel food op de markt brengen.
Conclusie
Naar aanleiding van de handhavingsmaatregelen van de NVWA ten aanzien van het kweekvlees, zijn er Kamervragen gesteld. De Minister heeft op 11 juni 2018[17] geantwoord dat ook voor kweekvlees eerst moet worden vastgesteld dat consumenten het veilig kunnen eten. Tot dat moment mag het ook niet geproefd worden. Op dat moment was er nog geen aanvraag ingediend voor toelating van kweekvlees in het kader van de novel food regelgeving. Inmiddels heeft het Nederlandse bedrijf Mosa Meat via fundraising EUR 7.5 miljoen opgehaald om kweekvlees op de markt te brengen. Het bedrijf moet nu eerst de Europese toelatingsprocedure gaan volgen. Het bedrijf verwacht dat het nog wel anderhalf tot twee jaar duurt voordat kweekvlees als novel food is toegelaten. Men hoopt het kweekvlees in 2021 kweekvlees op de markt brengen. De eerste stappen voor het ontwikkelen van kweekvlees zijn al lang geleden gezet. In 1999 kreeg de grondlegger een octrooi voor een kweektechniek waarmee dierlijke cellen in spierweefsel veranderen. In 2013 presenteerde hoogleraar M. Post de eerste kweekburger. Nu hoopt het bedrijf dat in 2021 de eerste kweekburger op de markt kan worden gebracht. Dit alles betekent dat bedrijven die innovatieve, nieuwe voedingsmiddelen op de markt willen brengen, zich in een vroegtijdig stadium moeten afvragen of sprake is van novel food onder de nieuwe novel food verordening. Wanneer dit het geval is dan zal tijdig de toelatingsprocedure moeten worden gestart om teveel tijdverlies te voorkomen. Daarbij geldt dat de snelheid van afwikkeling van de aanvraag mede wordt bepaald door de kwaliteit en volledigheid van het door de aanvrager ingediende veiligheidsdossier. Daarbij zal met name beoordeeld worden of het voedingsmiddel veiligheidsrisico’s of misleiding voor consumenten oplevert. Verder is het voor ‘meelifters’ nu makkelijker om toegelaten novel food op de markt te brengen. [1] restaurant De Hoop op d’Swarte Walvis bij de Zaanse Schans: https://zaanstad.nieuws.nl/actueel/15946/inwoonster-vraagt-formerende-partijen-om-aandacht-zaans-kweekvlees/ [2] https://www.nvwa.nl/nieuws-en-media/actuele-onderwerpen/eerdere-actuele-onderwerpen/kweekvlees-mag-worden-verhandeld-als-het-veilig-is [3] Verordening (EU) 2015/2283 van het Europees Parlement en de Raad van 25 november 2015 betreffende nieuwe voedingsmiddelen [4] Verordening (EG) nr. 258/97 van het Europees Parlement en de Raad en Verordening (EG) nr. 1852/2001 van de Commissie [5] Besluit van 14 november 2017, houdende regels inzake nieuwe voedingsmiddelen en genetisch gemodificeerde levensmiddelen (Warenwetbesluit nieuwe voedingsmiddelen en genetisch gemodificeerde levensmiddelen) [6] https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/novel-food_authorisation_2017_auth-letter_chondroitin-sulphate_nld_nl.pdf [7] https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/novel-food_authorisation_2017_auth-letter_chia-seeds-ext-steri_en.pdf [8] https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/novel-food_authorisation_2017_auth-letter_uv-mushrooms_en.pdf [9] https://www.cbg-meb.nl/documenten/rapporten/2017/09/20/beoordelingsrapport-uv%E2%80%93behandelde-champignons [10] https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2016.4545 [11] Verordening (EG) Nr. 1829/2003 van het Europees Parlement en de Raad van 22 september 2003 inzake genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders [12] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013D0050&from=NL [13] https://ec.europa.eu/food/safety/novel_food/catalogue_en [14] Uitvoeringsverordening (EU) 2018/456 van de Commissie van 19 maart 2018 betreffende de procedurele stappen van de raadplegingsprocedure om vast te stellen of een voedingsmiddel een nieuw voedingsmiddel is in de zin van Verordening (EU) 2015/2283 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018R0456&from=NL [15] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32017R2469&qid=1515763889545&from=en [16] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32017R2468&qid=1515763757973&from=en [17] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2018/06/11/beantwoording-kamervragen-over-het-artikel-%E2%80%98kweekvlees-is-er-maar-we-mogen-het-niet-proeven%E2%80%99 Gepubliceerd in Juridisch up to Date, nummer 16, 21 september 2018 [post_title] => Kweekvlees moet eerst voldoen aan eisen novel food regelgeving [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => kweekvlees-moet-eerst-voldoen-aan-eisen-novel-food-regelgeving [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-01-28 08:56:17 [post_modified_gmt] => 2020-01-28 07:56:17 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://bgadvocaten.nl/?p=12766 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [1] => WP_Post Object ( [ID] => 10478 [post_author] => 6 [post_date] => 2017-02-19 10:53:56 [post_date_gmt] => 2017-02-19 09:53:56 [post_content] => Tegenwoordig zijn meer en meer bedrijven ervan overtuigd dat het niet meer de vraag is of ze ooit een food recall zullen meemaken, maar eerder wanneer. Onderliggende oorzaken zijn onder andere de nog steeds toenemende internationale handel in grondstoffen en producten, verscherpte regelgeving en handhaving door autoriteiten en de toename in kennis over en nauwkeurigheid van de meetmethodes van contaminanten. Naast de voeding technische aspecten zijn ook de juridische en aansprakelijkheid technische zaken van belang. Indien een bedrijf zich op juridisch en verzekeringstechnisch vlak onvoldoende bewust is van de risico's kan dit versterkend, nadelig effect hebben in geval van een daadwerkelijke food recall.
Foodrecall.nl, Van Lanschot Chabot en Bogearts & Groenen advocaten organiseren een bijeenkomst over food recall. Tijdens deze bijeenkomst wordt u door deskundigen, waaronder het hoofd Kwaliteitsdienst van Sligro Food Group, vanuit verschillende invalshoeken, geïnformeerd over food recalls. Na het bezoeken van de bijeenkomst gaat u naar huis met praktische ervaringstips die u vóór, tijdens en na een food recall kunt gebruiken. Met deze tips kunt een food recall voorkomen en de schade van een food recall beperken.
Waar krijgt u informatie over: Sligro- Recalls vanuit het perspectief van een groothandel/supermarkt.
- Impact van een recall voor groothandel/supermarkt.
- Real life case van een food recall.
- Heldere leerpunten op basis van een real life case, hoe een food recall te voorkomen.
- Wat zijn de risico's die tot een product recall kunnen leiden? Wat zijn de oorzaken en schadegevolgen voor uw bedrijf? Wat zijn de mogelijkheden om u tegen schade door een product recall te verzekeren?
- Wat houdt deze verzekeringsdekking in en welke verschillende oplossingen zijn er om u hiervoor te verzekeren?
- Hoe waarborgt u uw positie in inkoop- / verkoop- en productieovereenkomsten het beste tegen wat zich kan voordoen bij een food recall?
- Waar kunt u juridisch wel en niet op worden aangesproken bij een door u geleverd / geproduceerd food product? Kunt u dit risico contractueel beperken?
BP heeft in haar overeenkomsten met exploitanten van tankstations in Nederland de bepaling opgenomen: exclusief afnamebeding, dat luidt:
"Exploitant zal de motorbrandstoffen die in het station ten verkoop worden aangeboden uitsluitend rechtstreeks van Mobil betrekken. Het gaat hierbij om de navolgende motorbrandstoffen: benzines, auto-dieselolie en autogas".
De exploitant stelt dat dit exclusief afnamebeding nietig is omdat het strijdig is met het kartelverbod in artikel 6 lid 1 Mededingingswet. De exploitant vordert terugbetaling van hetgeen hij teveel heeft betaald aan BP doordat BP hij ten onrechte aan het exclusieve afnamebeding is gehouden.
De Hoge Raad moet de vraag beantwoorden of het exclusieve afnamebeding een merkbare beperking van de mededinging op de relevante markt ten gevolge heeft en om die reden in strijd is met het kartelverbod in artikel 6 lid 1 Mededingingswet.
Indien blijkt dat de betrokken markt moeilijk toegankelijk is, moet worden nagegaan in hoeverre de door de betrokken leverancier gesloten overeenkomsten bijdragen tot het cumulatieve effect dat van die overeenkomsten uitgaat
Hoge Raad overweegt dat de markt moeilijk toegankelijk is om (a) de exclusieve afnameverplichtingen in de overeenkomsten een onlosmakelijk deel uitmaken van het distributiestelsel dat BP in het algemeen in Nederland hanteert, (b) vrijwel alle motorbrandstoftoeleveranciers in Nederland met exclusieve afnamebedingen werken, en (c) daardoor het overgrote gedeelte van exploitanten van tankstations in Nederland voor langere tijd is gebonden aan één leverancier.
BP heeft nog gesteld dat de duur van de tussen partijen gesloten overeenkomst van 20 jaar en een marktaandeel van 11 à 12% onvoldoende zijn om het oordeel dat sprake is van een marktafschermende werking. Uit het Neste-arrest volgt dat, vanwege het specifieke karakter van een afnameovereenkomst voor motorbrandstoffen, de duur van de afnameplicht van doorslaggevende betekenis is voor de marktafschermende werking. De Hoge Raad is met het Hof van oordeel dat, gelet op de duur van het onderhavige afnamebeding van 20 jaar zonder mogelijkheid van tussentijdse beëindiging en gelet op het marktaandeel van BP, sprake is van marktafschermende werking. Daarbij verwijst de HR naar art. 5 onder a Groepsvrijstellingsverordening waar is bepaald dat de contractduur van exclusieve afnamebedingen in beginsel tot vijf jaar moet zijn beperkt om van een vrijstelling te kunnen profiteren.
BP heeft verzocht om de nietige bepalingen [het exclusieve afnamebeding] om te zetten in een geldige bepaling.
De Hoge Raad overweegt dat dit niet mogelijk is. Volgens vaste rechtspraak van het Hof van Justitie EU heeft de in art. 101 lid 2 VWEU [het “Europese” kartelverbod] bedoelde nietigheid een absoluut karakter en is een daarmee strijdige overeenkomst nietig, zodat zij zonder effect blijft in de verhouding tussen de contractspartijen en ook niet aan derden kan worden tegengeworpen .
Deze nietigheid van rechtswege heeft terugwerkende kracht.
De Hoge Raad onderzoekt ook de vraag de overeenkomst in zijn geheel nietig is of alleen de bepaling met het exclusieve afnamebeding. De HR overweegt dat het gevolg van algehele nietigheid zou betekenen dat de exploitant dan al zijn contractuele rechten uit de exploitatieovereenkomst zou verliezen. “Een dergelijk effect zou tevens afbreuk doen aan bestrijding van ongeoorloofde concurrentie-beperkende overeenkomsten. Dit zou er immers in de praktijk toe leiden dat huurders/exploitanten niet snel een beroep zullen doen op de [nietigheid van de] exclusieve afnameverplichting uit een exploitatieovereenkomst omdat huurders/exploitanten daarmee hun verdere rechtspositie volledig zouden ondergraven. De nietigheidssanctie zou daarmee in haar tegendeel verkeren. Daarom verdient het de voorkeur dat uitsluitend de exclusieve afnameverplichting met nietigheid wordt getroffen en niet het verdere deel van de exploitatieovereenkomst. Ook bij een beperking van de nietigheid tot de exclusieve afnameverplichting blijft nog een voor beide partijen zinvolle regeling over”, aldus de Hoge Raad.
Hoge Raad, 20 december 2013, zie uitspraak
Wat betekent dit voor de praktijk:
- een exclusief afnamebeding is niet altijd verboden. Het is nietig wanneer het exclusieve afnamebeding een mededingings-beperking tot gevolg heeft.
- De partij die een beroep doet op de nietigheidssanctie van art. 6 Mededingingswet, dient mede te stellen, en bij voldoende gemotiveerde tegenspraak te bewijzen, dat sprake is van een merkbare verstoring van de mededinging in de desbetreffende markt.
- Wanneer een bepaling in een overeenkomstig nietig is omdat het in strijd is met het kartelverbod, dan betekent dat niet dat de hele overeenkomst nietig is.
- Wanneer een bepaling in een overeenkomstig nietig is omdat het in strijd is met het kartelverbod dan kan die bepaling niet worden omgezet in een bepaling die wel rechtsgeldig is.
Mars en Nestlé verkopen chocoladeproducten [waaronder candybars] onder merknamen als Mars, Snickers, Twix door Mars en KitKat, Lion, Nuts door Nestlé. Mars heeft voor tankstationhouders het Mars Ondernemersprogramma 2011 geïntroduceerd. Kern van dit programma is dat tankstationhouders vergoedingen en bonussen kunnen verdienen wanneer zij hun schapruimte inrichten volgens de wensen van Mars. Dat betekent dat de producten van Mars een prominente plaats krijgen in de schappen.
Nestlé stelt dat Mars op deze wijze misbruik maakt van haar machtspositie. Op grond van de Mededingingswet is dat verboden. Daarnaast stelt Nestlé dat hier sprake is van een verboden kartelafspraak. Ook dat is op grond van de Mededingingswet verboden. Volgens Nestlé maakt Mars misbruik van haar hoge marktaandeel door kortingen te bieden waarvan het variabele deel is uitgedrukt in een percentage van hun totale jaaromzet in Mars-producten. Deze ‘hefboomwerking’ maakt, aldus Nestlé, dat een even efficiënte concurrent de door Mars aan de tankstationhouder verleende kortingen niet kan evenaren zonder structureel verlies te lijden.
De beoordeling
Mars en Nestlé verkopen chocoladeproducten [waaronder candybars] onder merknamen als Mars, Snickers, Twix door Mars en KitKat, Lion, Nuts door Nestlé. Mars heeft voor tankstationhouders het Mars Ondernemersprogramma 2011 geïntroduceerd. Kern van dit programma is dat tankstationhouders vergoedingen en bonussen kunnen verdienen wanneer zij hun schapruimte inrichten volgens de wensen van Mars. Dat betekent dat de producten van Mars een prominente plaats krijgen in de schappen.
De rechtbank moet allereerst de relevant productmarkt bepalen. De relevante productmarkt omvat alle producten die op grond van hun kenmerken, prijzen en het gebruik waarvoor zij zijn bestemd door de consument als onderling verwisselbaar of substitueerbaar worden beschouwd.
De rechtbank maakt een onderscheid naar verkoopkanaal. De rechtbank onderscheidt het ‘out-of-home’ kanaal. Dat is gericht op onmiddellijke consumptie buitenshuis en/of onderweg naar huis. Daarnaast onderscheidt de rechtbank het ‘at-home’ kanaal. Dat is gericht op uitgestelde consumptie thuis. De rechtbank vergelijkt daarbij de chocoladeproducten die in een supermarkt bij de kassa liggen met de chocoladeproducten die bij een tankstation, bouwmarkt of een sportkantine gekocht kunnen worden. Allen zijn bedoeld om de consument te verleiden tot een aankoop voor onmiddellijke consumptie. Dit is anders bij chocoladeproducten die in het reguliere schap in een supermarkt liggen. De producten in het out-of-home kanaal zijn vaak ook anders verpakt en anders geprijsd.
En dus is geen sprake van onderlinge uitwisselbaarheid tussen producten in beide kanalen. En dus is sprake van verschillende productmarkten. Voor de beoordeling van de vordering van Nestlé zijn dus alleen de chocoladeproducten die in het out-of-home kanaal wordt verkocht relevant.
De rechtbank gaat er van uit de tankstations binnen de out-of-home markt het belangrijkste verkoopkanaal zijn. De rechtbank gaat er verder van uit dat Mars op de verkoop van chocoladeproducten via de out-of-home markt een marktaandeel heeft van ruim 50%. Nestlé heeft daar een marktaandeel van 15%.
Verboden kartelafspraak
De rechtbank moet beoordelen of de overeenkomst met de tankstationhouders in strijd is met artikel 6 Mededingingswet. Dit betekent dat het een overeenkomst moet zijn die de mededinging op de Nederlandse markt merkbaar beperkt. De rechtbank moet daarbij rekening houden met de Richtsnoeren van de Europese Commissie waarin de commissie de beginselen voor de toetsing van verticale overeenkomsten uiteen heeft gezet.
Nestlé stelt dat de overeenkomst met de tankstationhouder vergelijkbaar is met een merkexclusiviteitsafspraak. Mars stelt dat sprake is van een categorie management overeenkomst.
In de richtsnoeren beschrijft de commissie de categorie management overeenkomst als een overeenkomst waarmee de distributeur de leverancier (de “category captain”) met de marketing van een categorie producten belast, waartoe over het algemeen niet alleen de producten van de leverancier behoren, maar ook die van zijn concurrenten. De category captain kan daarmee invloed krijgen op de productplaatsing en productpromotie in de winkel en de productselectie voor de winkel (aldus nr. 209 van de Richtsnoeren).
Volgens de rechtbank lijkt de overeenkomst sterk op een category management overeenkomst. Door middel van de overeenkomst bepaalt Mars de plaatsing van (alle) chocoladeproducten in het bestaande schap van het tankstation. Een category management overeenkomst is alleen een probleem wanneer de category captain door zijn invloed op de marketingbeslissingen van de distributeur in staat is de distributie van producten van concurrerende distributeurs te beperken of te benadelen. Een merkexclusiviteitsafspraak wordt op een vergelijkbare wijze beoordeeld.
In punt 140 van de Richtsnoeren overweegt de Europese Commissie dat voor eindproducten de markafscherming over het algemeen waarschijnlijker is op detailhandelsniveau. Bij eindproducten op detailhandelsniveau kunnen belangrijke concurrentiebeperkende effecten optreden zodra een leverancier zonder een machtspositie 30% of meer van de relevante markt aan zich bindt. In het geval van een onderneming mét een machtspositie kunnen reeds bij een vrij klein gebonden marktaandeel belangrijke concurrentiebeperkende effecten optreden.
De rechtbank oordeelt dat de overeenkomst tot gevolg kan hebben dat de mededinging wordt beperkt. Dit omdat een goede positie in het schap van wezenlijk belang is voor het realiseren van een aankoop en het aantal ‘A-locaties’ in het schap beperkt is.
De rechtbank vraagt zich af of een concurrent van Mars die even efficiënt is als Mars het ondernemersprogramma kan beconcurreren met een eigen ondernemingsprogramma.
Dat is het geval indien de even efficiënte concurrent in staat is haar eigen ondernemingsprogramma in de markt zetten waarbij zij de tankstationhouder hetzelfde voordeel/korting kan bieden als de tankstationhouder zou krijgen bij deelname aan het MOP. Onderzocht zal moeten worden of, en zo ja onder welke omstandigheden, Nestlé een concurrerend ondernemingsprogramma in de markt kan zetten zonder daarop structureel verlies te lijden.
Op basis van de door Mars verstrekt gegevens over winstmarge, omzetverbetering door het ondernemingsprogramma, maakt de rechtbank berekeningen. Door het ondernemingsprogramma kan Mars haar marktaandeel uitbreiden ten koste van haar concurrenten, terwijl dit marketinginstrument door de verschillen in marktaandeel en het hefboomeffect dat daarmee gepaard gaat door andere aanbieders niet gebruikt kan worden.
Merkbaar effect
De rechtbank overweegt dat het ondernemingsprogramma dus tot gevolg heeft dat de mededinging wordt beperkt. Dan moet vervolgens worden vastgesteld of de concurrentie door de betreffende overeenkomst op merkbare wijze wordt vervalst.
Nestlé stelt dat de invoering van het ondernemingsprogramma bij een beperkt aantal tankstations heeft geleid tot een verlies van 2,1% marktaandeel en dat het ondernemingsprogramma dus merkbare gevolgen voor de mededinging heeft. Mars heeft dit gemotiveerd betwist.
Nestlé zal dus bewijs moeten leveren van haar stelling dat het ondernemingsprogramma merkbare gevolgen heeft voor de mededinging. Dit bewijs moet geleverd worden door middel van een rapport van een deskundige.
De rechtbank bepaalt dat de deskundige een vergelijking zal moeten maken tussen de verkoop van candybars en bite-sizes en de ontwikkeling van de marktaandelen van Nestlé en Mars bij (een representatief deel van de) tankstations die deelnemen c.q. deelgenomen hebben aan het ondernemingsprogramma. Deze verkoop- en marktaandeelontwikkelingen zullen moeten worden vergeleken met de verkoop- en marktaandeelontwikkelingen van een representatieve groep niet-deelnemende tankstations over dezelfde periode. De rechtbank gelast Mars en Nestlé op grond van artikel 22 Rv. om de daarvoor benodigde gegevens aan de deskundige te verschaffen.
Rechtbank Oost-Brabant, 7 augustus 2013, zie uitspraak.
Wat betekent dit voor de praktijk
- categoriemanagement overeenkomsten zijn in de meeste gevallen niet problematisch. Dit is anders wanneer de category captain door zijn invloed op de marketingbeslissingen van de distributeur in staat is de distributie van producten van concurrerende distributeurs te beperken of te benadelen. Dan wordt de mededinging tussen leveranciers vervalst.
- een afspraak waarbij exclusief het merk van de leverancier zal worden gevoerd zal de daadwerkelijke mededinging niet zo snel beperken, tenzij afnemers door de duur [> 1 jaar] en de marktdekking van de merkexclusiviteitsverplichtingen [> 30%] moeilijk van leverancier kunnen veranderen.
- wanneer, uitgaande van realistische winstmarges en de verwachte omzetstijging van het ondernemersprogramma, de korting die de concurrent moet aanbieden dusdanig hoog moet zijn dat zij haar variabele kosten niet zal kunnen terugverdienen, dan is dat economisch geen reële mogelijkheid.
- wanneer een leverancier gratis producten geeft dan gaat de rechtbank ervan uit dat de afnemer die gratis producten gewoon in de winkel zal verkopen en daarom minder producten zal inkopen. Dat betekent dat deze gratis producten dus de facto als gewone korting moeten worden gezien.
- wanneer in een kortingssysteem het variabele deel van de korting is uitgedrukt in een percentage van de totale jaaromzet in producten van de leverancier [in plaats van een korting
Wanneer is sprake van "illegale software"?
Bijvoorbeeld:- op de server wordt een programma geïnstalleerd en daarbij wordt de software voor een hoger aantal gebruikers ingesteld dan waarvoor een licentie wordt afgenomen;
- op de privé laptop van een medewerker, die in het bedrijf ook bedrijfsmatig wordt gebruikt, staat illegale sofware;
- van een programma is de versie 2011 aangeschaft. Om technische redenen wordt de oudere versie 2008 gebruikt. Maar er is geen licentie voor die 2008 versie, wel voor de 2011 versie.
Schikking
De BSA stuurt na de inval een overzicht van de aangetroffen sofware. Het bedrijf moet dan vervolgens bewijzen dat deze software en deze licenties rechtmatig zijn verkregen. En dus moeten originele licenties, facturen, etc. worden verstrekt. Indien u dat niet kunt dan is het uitgangspunt dat de software illegaal is en zult u daar alsnog/nogmaals een vergoeding voor moeten betalen. Bovenop de aanschafvergoeding van de software wordt een boete van 150 - 200 % gevorderd. Met het betalen van een schikkingsbedrag is het verleden geregeld. Het bedrijf zal voor de toekomst (nogmaals) licenties moeten aanschaffen voor die "illegale " software. Dit wordt door veel ondernemers als onrechtvaardig ervaren. Naast het aanschafbedrag en de boete moet men dan ook nog voor toekomstig gebruik betalen.Rechtspraak
In veruit de meeste gevallen komt het tot een schikking. Het bedrijf ziet dat er, vaak niet opzettelijk, onvoldoende licenties zijn betaald, instellingen over het aantal gebruikers niet juist zijn, werknemers zonder toestemming illegale software op hun laptop/pc hebben staan, etc. En dus wil men schikken en is men bereid om zelfs een boete te betalen. In een aantal gevallen is het wel voorgelegd aan een rechter. De rechter is dan zeer kritische over de geclaimde “boete” en kosten. Tips:- maak een protocol voor de situatie dat een inval plaats vindt door bv de NMa, de deurwaarder met de BSA, etc. Neem hierin op wie wat moet doen en wie er gewaarschuwd moet worden ( o.a. uw advocaat).
- indien u een externe ICT beheerder heeft dan zou u deze verantwoordelijk en aansprakelijk kunnen maken voor de aanwezigheid van enkel legale software op de systemen, laptops, etc. in uw bedrijf. Let op!: in de algemene voorwaarden van uw ICT beheerder is waarschijnlijk de aansprakelijkheid voor illegale software beperkt of zelfs uitgesloten. U dient dan aanvullende afspraken hierover te maken.
- indien u wilt laten onderzoeken of er "illegale software" in uw bedrijf aanwezig is dan zou u daar een externe voor kunnen inschakelen zoals een IT auditor aangesloten bij de beroepsorganisatie Norea.
Een kapitaalfonds wilde investeren in een onderneming die een innovatief product wilde gaan maken. Het op te richten bedrijf zou vegetarische vleesvervangers gaan maken uit restproducten van de verwerking van groenten. Daarvoor zou het bedrijf gebruik gaan maken van technieken waar octrooien voor waren verleend en waar andere octrooien voor waren aangevraagd. Het bedrijf zou daarnaast gebruik gaan maken van een unieke receptuur voor de verschillende varianten vegetarische vleesvervangers.
Jos van der Wijst heeft voor het kapitaalfonds een onderzoek verricht naar de intellectuele eigendomsrechten: octrooien, auteursrecht [op de receptuur] en merken. Daarbij is onderzocht of er gebreken kleven aan de registratie van de merken, octrooien. Verder is onderzocht op welke wijze de receptuur was beschermd.
Mede op basis van het onderzoek heeft het kapitaalfonds besloten te investeren in het op te richten bedrijf. Jos heeft vervolgens de participatie-overeenkomst, aandeelhoudersovereenkomst en licentie-overeenkomst opgesteld. De participatie is succesvol afgerond en het innovatieve bedrijf gaat een bloeiende toekomst tegemoet.
Inleiding
In mei van dit jaar heeft de NVWA de eerste pakketten kunstmatig vlees (hierna: “kweekvlees”), die bedoeld waren om te proeven in een restaurant[1], verzegeld. De NVWA stelt dat deze maatregel noodzakelijk was om te voorkomen dat consumenten van het restaurant het kweekvlees konden proeven terwijl de veiligheid van het product niet is gegarandeerd. De NVWA stelt dat kweekvlees een nieuw voedingsmiddel (hierna mede: “novel food”) is en dat kweekvlees nog niet is toegelaten als novel food[2]. Daarvoor moet het voldoen aan de eisen van de novel food regelgeving.Wat is novel food?
Per 1 januari 2018 is de nieuwe novel food verordening in werking getreden[3]. De nieuwe verordening vervangt Verordening (EG) nr. 258/97 en Verordening (EG) nr. 1852/2001[4]. De nieuwe verordening heeft ook geleid tot een nieuw Nederlands warenwetbesluit[5]. Volgens de nieuwe regelgeving zijn novel food voedingsmiddelen (of ingrediënten) die binnen de Europese Unie vóór 15 mei 1997 niet in significante mate voor menselijke voeding werden gebruikt. Voorbeelden van novel food zijn:- Nieuwe voedingsmiddelen zoals bijvoorbeeld Chondroïtinesulfaat (een suikerverbinding) dat in de handel wordt gebracht als voedselingrediënt voor gebruik in voedingssupplementen[6].
- Traditionele levensmiddelen die in landen buiten de Europese Unie al wel werden gegeten, maar nog niet binnen de Europese Unie. Denk daarbij bijvoorbeeld aan chia seeds[7] en bepaalde insecten.
- Voedingsmiddelen die zijn verkregen uit nieuwe bronnen of die zijn geproduceerd volgens een nieuwe methode. Denk daarbij bijvoorbeeld aan champignons die met UV zijn behandeld waardoor ze (meer) vitamine D hebben[8][9]. Of aan voedingsmiddelen die zijn geïsoleerd of gekweekt uit dierlijk of plantaardig materiaal of uit micro-organismen, schimmels of algen. Of aan levensmiddelen die bestaan uit technisch vervaardigd nanomateriaal (zo is bijvoorbeeld titaniumdioxide (TiO2/E171) als kleurstof goedgekeurd voor gebruik in voedingsproducten[10]).
Unielijst van toegelaten nieuwe voedingsmiddelen
Nieuwe voedingsmiddelen moeten eerst een procedure volgen om toegelaten te worden. Alle toegelaten nieuwe voedingsmiddelen worden geplaatst op een zogenaamde Unielijst. Alleen nieuwe voedingsmiddelen die op de Unielijst zijn opgenomen mogen in de Europese Unie in de handel worden gebracht of in levensmiddelen worden gebruikt. In de Unielijst wordt ook opgenomen of er eventuele toelatingsvoorwaarden bestaan. Zo is in het besluit ten aanzien van Chia vermeld[12]: “Chia-olie (Salvia hispanica) zoals gespecificeerd in bijlage I mag als nieuw voedselingrediënt in de handel worden gebracht voor de toepassingen en bij de maximumconcentraties die in bijlage II zijn vastgesteld. In de etikettering van de voedingsmiddelen die de bij dit besluit toegelaten chia-olie bevatten, wordt dit ingrediënt aangeduid als „Chia-olie (Salvia hispanica)”. Alle levensmiddelen die zijn toegelaten als novel food staan vermeld in een online novel food catalogus van de Europese Unie[13]. Wanneer een novel food daar niet staat vermeld, zoals het geval is met kweekvlees, dan moet eerst om opname op deze Unielijst worden verzocht.Wat zijn de voorwaarden voor acceptatie?
Wanneer een producent twijfelt of een nieuw voedingsmiddel al is toegelaten, dient hij, volgens de verordening, allereerst de lidstaat waar hij het nieuwe levensmiddel voor het eerst in de handel zou willen brengen te raadplegen. In Nederland dient daarvoor de NVWA te worden geraadpleegd. De NVWA houdt toezicht op de naleving van deze regelgeving en treedt op wanneer een nieuw voedingsmiddel zonder de vereiste Europese toestemming op de markt wordt gebracht. De NVWA heeft dit zo bepaald ten aanzien van kweekvlees. Een producent zou ook de raadplegingsprocedure bij de Commissie kunnen volgen om vast te stellen of een voedingsmiddel een nieuw voedingsmiddel is in de zin van Verordening (EU) 2015/2283[14]. De uitkomst van een dergelijke procedure wordt openbaar gemaakt en opgenomen in de novel food catalogus. Daarbij wordt bij iedere stof / product een kenmerk geplaatst:- Voedingsmiddelen in deze catalogus met een wit kruis op een rood vlak mogen niet worden verhandeld.
- Ingrediënten met het label FS in witte letters op een blauw vlak zijn niet 'novel' als ze in voedingssupplementen zitten, maar wel als ze in andere levensmiddelen zijn gebruikt.
- Ingrediënten met een wit vinkje op een groen vlak zijn niet 'novel'.
Volgens de novel food verordening wordt novel food alleen geaccepteerd en op de Unielijst geplaatst indien aan de volgende voorwaarden is voldaan:
a. het levensmiddel levert volgens de beschikbare wetenschappelijke bewijzen geen veiligheidsrisico voor de menselijke gezondheid op;
b. het beoogde gebruik van het levensmiddel is niet misleidend voor de consument, vooral indien het levensmiddel bedoeld is ter vervanging van een ander levensmiddel en de voedingswaarde ervan een significante verandering ondergaat;
c. indien het levensmiddel bedoeld is ter vervanging van een ander levensmiddel, verschilt het daar niet zodanig van dat de normale consumptie ervan uit voedingsoogpunt nadelig voor de consument is.
Hoe verloopt de toelatingsprocedure?
De toelatingsprocedure verloopt Europees. Een aanvraag voor markttoelating in de Europese Unie van een nieuw voedingsmiddel moet elektronisch worden ingediend bij de Europese Commissie. Er zijn twee verschillende aanvraagprocedures:- Toelatingsprocedure voor een nieuw voedingsmiddel en het actualiseren van de Unielijst ((EU) 2017/2469[15]), en
- Procedure voor kennisgeving van een traditioneel levensmiddel uit een derde land en actualiseren van de Unielijst ((EU) 2017/2468[16]).
Monitoring na het in de handel brengen
De verordening bepaalt dat de Commissie voorschriften kan opleggen, om redenen van voedselveiligheid en om rekening te houden met het advies van de EFSA, om het novel food te monitoren nadat het in de handel is gebracht. Dit om erop toe te zien dat de door de EFSA in de risicobeoordeling vastgestelde veilige grenzen van gebruik, niet worden overschreden.Openbaarheid van gegevens
Een aanvraag voor toelating van een novel food is openbaar. Het wetenschappelijk advies van EFSA is ook openbaar. Dat kan betekenen dat concurrentiegevoelige gegevens daardoor openbaar worden. Daarom kan de aanvrager verzoeken om vertrouwelijke behandeling van bepaalde informatie die hij uit hoofde van de aanvraag verstrekt, wanneer openbaarmaking van die informatie zijn concurrentiepositie zou kunnen schaden. De aanvrager moet concreet aangeven voor welke delen van de informatie vertrouwelijkheid wordt gevraagd. De aanvrager moet ook alle (verifieerbare) informatie verstrekken die de Commissie nodig heeft om het verzoek te kunnen beoordelen. De volgende gegeven worden niet vertrouwelijk behandeld: de naam en het adres van de aanvrager, de benaming en een beschrijving van het nieuwe voedingsmiddel, de voorgestelde gebruiksvoorwaarden voor het nieuwe voedingsmiddel, een samenvatting van de door de aanvrager ingediende studies, de resultaten van de studies die zijn uitgevoerd om de veiligheid van het levensmiddel aan te tonen, indien van toepassing, de analysemethode(n) en ieder verbod dat of iedere beperking die door een derde land met betrekking tot het levensmiddel is opgelegd. Wanneer de aanvrager daar gemotiveerd om verzoekt, dan kunnen recentelijk ontwikkelde wetenschappelijke bewijzen of wetenschappelijke gegevens ter ondersteuning van de aanvraag gedurende vijf jaar vanaf de datum van toelating van het nieuwe voedingsmiddel niet zonder toestemming van de oorspronkelijke aanvrager voor een volgende aanvraag gebruikt.Kansen voor (het profiteren van) innovatie (door een concurrent)
Onder de oude regelgeving vond de beoordeling van een novel food nationaal plaats. In Nederland door het Bureau Nieuwe Voedingsmiddelen van het College ter beoordeling van geneesmiddelen. Wanneer een novel food in een andere lidstaat al op de markt was dan moest een producent onderbouwen dat het ‘substantially equivalent’ was aan het product dat hij op de markt wilde brengen. Dit moest met wetenschappelijk bewijs worden onderbouwd. Onder de nieuwe regelgeving is dit veel eenvoudiger. Wanneer een novel food op de Unielijst staat dan kan eenieder het novel food in de handel brengen. Het idee is dat dit ervoor zorgt dat ook kleine en middelgrote bedrijven novel food op de markt kunnen brengen zonder te hoeven investeren in dure, en tijd consumerende toelatingsprocedures. Dat moet een boost geven aan innovatie in food. Dit gaat dus alleen op wanneer er al toelating is als novel food.Wat is er gewijzigd sinds 1 januari 2018?
Tot 1 januari 2018 was de oude verordening (EG) 258/97 van toepassing. De belangrijkste veranderingen onder de nieuwe verordening zijn:- de toelating als novel food is niet langer per lidstaat geregel, maar vindt Europees plaats.
- de veiligheidsbeoordeling vindt plaats door de EFSA (in plaats van een nationale instantie).
- een nieuwe, snellere procedure om traditionele voedingsmiddelen uit niet-EU landen, die in de EU als novel food worden beschouwd, in de handel te kunnen brengen.
- een verduidelijking van de definitie van een novel food door een verwijzing naar de algemene definitie van levensmiddelen in Verordening (EG) nr.178/2002 (General Food Law).
- een Unielijst met goedgekeurde novel foods. Zodra een novel food op deze lijst staat mag eenieder het novel food op de markt brengen.
Conclusie
Naar aanleiding van de handhavingsmaatregelen van de NVWA ten aanzien van het kweekvlees, zijn er Kamervragen gesteld. De Minister heeft op 11 juni 2018[17] geantwoord dat ook voor kweekvlees eerst moet worden vastgesteld dat consumenten het veilig kunnen eten. Tot dat moment mag het ook niet geproefd worden. Op dat moment was er nog geen aanvraag ingediend voor toelating van kweekvlees in het kader van de novel food regelgeving. Inmiddels heeft het Nederlandse bedrijf Mosa Meat via fundraising EUR 7.5 miljoen opgehaald om kweekvlees op de markt te brengen. Het bedrijf moet nu eerst de Europese toelatingsprocedure gaan volgen. Het bedrijf verwacht dat het nog wel anderhalf tot twee jaar duurt voordat kweekvlees als novel food is toegelaten. Men hoopt het kweekvlees in 2021 kweekvlees op de markt brengen. De eerste stappen voor het ontwikkelen van kweekvlees zijn al lang geleden gezet. In 1999 kreeg de grondlegger een octrooi voor een kweektechniek waarmee dierlijke cellen in spierweefsel veranderen. In 2013 presenteerde hoogleraar M. Post de eerste kweekburger. Nu hoopt het bedrijf dat in 2021 de eerste kweekburger op de markt kan worden gebracht. Dit alles betekent dat bedrijven die innovatieve, nieuwe voedingsmiddelen op de markt willen brengen, zich in een vroegtijdig stadium moeten afvragen of sprake is van novel food onder de nieuwe novel food verordening. Wanneer dit het geval is dan zal tijdig de toelatingsprocedure moeten worden gestart om teveel tijdverlies te voorkomen. Daarbij geldt dat de snelheid van afwikkeling van de aanvraag mede wordt bepaald door de kwaliteit en volledigheid van het door de aanvrager ingediende veiligheidsdossier. Daarbij zal met name beoordeeld worden of het voedingsmiddel veiligheidsrisico’s of misleiding voor consumenten oplevert. Verder is het voor ‘meelifters’ nu makkelijker om toegelaten novel food op de markt te brengen. [1] restaurant De Hoop op d’Swarte Walvis bij de Zaanse Schans: https://zaanstad.nieuws.nl/actueel/15946/inwoonster-vraagt-formerende-partijen-om-aandacht-zaans-kweekvlees/ [2] https://www.nvwa.nl/nieuws-en-media/actuele-onderwerpen/eerdere-actuele-onderwerpen/kweekvlees-mag-worden-verhandeld-als-het-veilig-is [3] Verordening (EU) 2015/2283 van het Europees Parlement en de Raad van 25 november 2015 betreffende nieuwe voedingsmiddelen [4] Verordening (EG) nr. 258/97 van het Europees Parlement en de Raad en Verordening (EG) nr. 1852/2001 van de Commissie [5] Besluit van 14 november 2017, houdende regels inzake nieuwe voedingsmiddelen en genetisch gemodificeerde levensmiddelen (Warenwetbesluit nieuwe voedingsmiddelen en genetisch gemodificeerde levensmiddelen) [6] https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/novel-food_authorisation_2017_auth-letter_chondroitin-sulphate_nld_nl.pdf [7] https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/novel-food_authorisation_2017_auth-letter_chia-seeds-ext-steri_en.pdf [8] https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/novel-food_authorisation_2017_auth-letter_uv-mushrooms_en.pdf [9] https://www.cbg-meb.nl/documenten/rapporten/2017/09/20/beoordelingsrapport-uv%E2%80%93behandelde-champignons [10] https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2016.4545 [11] Verordening (EG) Nr. 1829/2003 van het Europees Parlement en de Raad van 22 september 2003 inzake genetisch gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders [12] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013D0050&from=NL [13] https://ec.europa.eu/food/safety/novel_food/catalogue_en [14] Uitvoeringsverordening (EU) 2018/456 van de Commissie van 19 maart 2018 betreffende de procedurele stappen van de raadplegingsprocedure om vast te stellen of een voedingsmiddel een nieuw voedingsmiddel is in de zin van Verordening (EU) 2015/2283 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018R0456&from=NL [15] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32017R2469&qid=1515763889545&from=en [16] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32017R2468&qid=1515763757973&from=en [17] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2018/06/11/beantwoording-kamervragen-over-het-artikel-%E2%80%98kweekvlees-is-er-maar-we-mogen-het-niet-proeven%E2%80%99 Gepubliceerd in Juridisch up to Date, nummer 16, 21 september 2018 [post_title] => Kweekvlees moet eerst voldoen aan eisen novel food regelgeving [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => kweekvlees-moet-eerst-voldoen-aan-eisen-novel-food-regelgeving [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-01-28 08:56:17 [post_modified_gmt] => 2020-01-28 07:56:17 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://bgadvocaten.nl/?p=12766 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [comment_count] => 0 [current_comment] => -1 [found_posts] => 16 [max_num_pages] => 2 [max_num_comment_pages] => 0 [is_single] => [is_preview] => [is_page] => [is_archive] => 1 [is_date] => [is_year] => [is_month] => [is_day] => [is_time] => [is_author] => [is_category] => [is_tag] => [is_tax] => 1 [is_search] => [is_feed] => [is_comment_feed] => [is_trackback] => [is_home] => [is_privacy_policy] => [is_404] => [is_embed] => [is_paged] => 1 [is_admin] => [is_attachment] => [is_singular] => [is_robots] => [is_favicon] => [is_posts_page] => [is_post_type_archive] => [query_vars_hash:WP_Query:private] => c5282d2ab6f80d04ebcd336f6298b9ed [query_vars_changed:WP_Query:private] => 1 [thumbnails_cached] => [allow_query_attachment_by_filename:protected] => [stopwords:WP_Query:private] => [compat_fields:WP_Query:private] => Array ( [0] => query_vars_hash [1] => query_vars_changed ) [compat_methods:WP_Query:private] => Array ( [0] => init_query_flags [1] => parse_tax_query ) [tribe_is_event] => [tribe_is_multi_posttype] => [tribe_is_event_category] => [tribe_is_event_venue] => [tribe_is_event_organizer] => [tribe_is_event_query] => [tribe_is_past] => [tribe_controller] => Tribe\Events\Views\V2\Query\Event_Query_Controller Object ( [filtering_query:Tribe\Events\Views\V2\Query\Event_Query_Controller:private] => WP_Query Object *RECURSION* ) )
