Een kritische blik op de Corona-apps van de overheid
Dinsdagavond 7 april maakte minister Hugo de Jonge bekend dat de overheid de verspreiding van het Coronavirus wil monitoren via twee nieuw te bouwen apps. De ene app moet zorgen dat de patiënt contact kan houden met zijn huisarts. De tweede app, de zogenaamde Covid-app, moet mensen waarschuwen die in de buurt zijn geweest van besmette personen. In het buitenland wordt al veel gebruikgemaakt van dergelijke apps. Nederland is een van de weinige landen (zo niet het enige land) waar er kritisch wordt gekeken naar impact van de Covid-app.
Kan de overheid het gebruik van zo’n app verplichten? Hier zitten een aantal juridische haken en ogen aan.
Kan de overheid het gebruik van de app verplichten?
Om die vraag te beantwoorden moet eerst naar de privacy van personen worden gekeken.
De Corona-app van de overheid gaat verschillende soorten persoonsgegevens verwerken. Namen, locatiegegevens, maar vooral: medische gegevens. Namelijk welke personen besmet zijn met het Coronavirus en met wie zij in aanraking komen.
Met één van de twee apps die momenteel worden ontwikkeld moeten personen zelf doorgeven of zij bepaalde symptomen hebben. De andere app moet het mogelijk maken om mensen te waarschuwen als ze in de buurt van een besmette persoon zijn geweest. Die laatste app zou werken via bluetooth. Betekent dit dat de smartphones zelf opslaan in de buurt van welke andere smartphones zij zijn geweest? Er is nog veel onduidelijk over de werking van de app.
Voor het verwerken van dit soort gegevens is een grondslag nodig. Als het om medische gegevens gaat (‘bijzondere gegevens’), dan kan dat met de toestemming van de betreffende persoon. Maar niet iedereen zal de app willen gebruiken en dus toestemming geven. En in dat geval rest de overheid nog maar één andere grondslag: het zwaarwegend algemeen belang. Dat is in dit geval de bestrijding van het Coronavirus.
Stel, de overheid beroept zich voor de verwerking van persoonsgegevens op het zwaarwegende algemene belang. Betekent dit dat het gebruik van de app ook verplicht mag worden gesteld? Of betekent dit alleen dat de overheid persoonsgegevens mag verwerken? Want de AVG ziet immers alleen op het wel of niet mogen verwerken van persoonsgegevens. Niet zozeer op de vraag of de overheid personen mag verplichten gebruik te maken van een app. Wat als je bijvoorbeeld geen smartphone hebt? Vanuit dit oogpunt lijkt het moeilijk om gebruikmaking van de app te verplichten.
Worden er locatiegegevens gebruikt?
Ook rijst de vraag of de Corona-app gebruik gaat maken van locatiegegevens. Bijvoorbeeld om besmette personen in kaart te brengen en te monitoren. In eerste instantie lijkt dit een logische gedachte. Hoe moet anders worden gemonitord via een app waar een persoon is geweest? En betekent dit dan dat je continu ‘locatie aan’ moet selecteren? Dit betekent dat jouw smartphone doorlopend locatiegegevens doorgeeft aan de overheid.
Volgens de overheid wordt er gebruik gemaakt van bluetooth. En ontvangt de overheid dus niet zozeer locatiegegevens. Het is de vraag of dit ook daadwerkelijk het geval is. Bovendien kan via bluetooth iemands locatie alsnog worden achterhaald. Of kan in ieder geval worden achterhaald welke apparaten bij elkaar in de buurt zijn geweest. Ook voor het verwerken van deze gegevens zal de overheid een grondslag uit de AVG moeten kunnen aanwijzen.
Wordt er meer verzameld dan nodig?
Ten derde is het de vraag welke persoonsgegevens de overheid zal ontvangen. Zijn dat alleen de gegevens die je zelf, vrijwillig invoert? Zoals symptomen van het Coronavirus die je op dat moment hebt en de locatiegegevens?
Onbedoeld kunnen er namelijk ook andere persoonsgegevens worden doorgegeven aan de overheid.
Stel: persoon A ervaart Corona-achtige symptomen en vult deze gegevens in op de app. De huisgenoot van A, persoon B, heeft deze symptomen niet en heeft deze dus ook niet ingevuld. Maakt de app dan automatisch de koppeling dat persoon B met het Coronavirus is besmet? Heeft dit tot gevolg dat de relaties van persoon B worden geïnformeerd om niet langer bij hem of haar in de buurt te komen? Het gebruik van de app heeft in dat geval verstrekkende gevolgen.
Hoe lang worden de gegevens bewaard?
Ook op de lange termijn is het de vraag of de Corona-app voldoet aan de vereisten van de AVG. Want wat gebeurt er als de Coronacrisis voorbij is? Of de maatregelen van de overheid grotendeels worden opgeheven? De overheid beschikt dan nog steeds over de medische gegevens van miljoenen Nederlanders. Die gegevens worden niet gewist op het moment dat de app wordt gewist van de smartphone. Gaat de overheid deze informatie volledig verwijderen? Worden de gegevens gebruikt voor analyses? En zo ja, worden de gegevens dan eerst geanonimiseerd?
Als de regels van de AVG gevolgd worden mogen de gegevens niet langer worden bewaard dan noodzakelijk is voor het doel waarvoor zij in eerste instantie zijn verwerkt. Met andere woorden: als de gegevens niet langer noodzakelijk zijn voor het bestrijden van het Coronavirus, moeten de gegevens direct worden verwijderd. De toekomst zal uitwijzen of gecontroleerd kan worden of de gegevens daadwerkelijk zijn verwijderd. Is hier een rol voor de Autoriteit Persoonsgegevens weggelegd?
De app creëert schijnveiligheid
Ten slotte zou je kunnen concluderen dat de Corona-app schijnveiligheid creëert. Na invoering van de app gaan mensen er wellicht vanuit dat zij, zolang zij geen melding hebben ontvangen, veilig met elkaar in contact kunnen komen. Terwijl de werking van de app afhankelijk is van het gebruik van de personen. Als iemand symptomen heeft, maar deze niet invoert in de app, dan zal de app ook geen waarschuwing kunnen versturen. En dus ontvang je niet in alle gevallen een waarschuwing. Terwijl dit wel nodig kan zijn.
Bovendien zijn er personen die besmet zijn met het Coronavirus, zonder dat zij symptomen hebben. En dus kunnen zij andere personen besmetten zonder daarvan bewust te zijn. In deze gevallen werkt de app niet. Immers wordt ook niet op de app ingevoerd dat de persoon besmet is met Corona.
Wie mag de app gaan maken?
Mag de overheid zelf bepalen aan wie zij de opdracht geeft om de app te maken, onderhouden, updaten, etc.? Of mogen app bouwers hierop inschrijven? Mag de app bouwer kennis die hij opdoet bij het maken van deze app gebruiken voor het maken van andere (commerciële) apps?
Conclusie
Hoewel het ontwikkelen van een Corona-app een mooi initiatief is die wellicht kan helpen bij de bestrijding van het Coronavirus, is het de vraag of het gebruik van de app ook kan worden verplicht. Met name moet goed nagedacht worden over de impact die de app heeft op de privacy van personen.
Meer weten over de juridische aspecten van Corona? Lees dan hier onze Corona Q&A.
Meer weten over juridische aspecten van privacy? Neem contact op met Anique van de Kerkhof.
Meer weten over juridisch aspecten van (het bouwen van) de app? Neem contact op met Jos van der Wijst.
