De inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024 heeft grote gevolgen voor het leerstuk van de planschade. Met planschade wordt bedoeld voor vergoeding in aanmerking komende schade die wordt ondervonden door een planologisch besluit. In het kader van de blogreeks van BG.legal over de Omgevingswet wordt hier uiteengezet wat er verandert aan dit systeem voor de vergoeding van planschade.
Vooropgesteld, waar er nu onder de huidige Wet ruimtelijke ordening nog wordt gesproken van ‘planschade’ heet dat onder de Omgevingswet ‘nadeelcompensatie’. Een overkoepelende term voor schade die rechtmatig door de overheid wordt veroorzaakt en wordt gecompenseerd.
Verschuiving schadeveroorzakend besluit
Net zoals nu het geval is zal de
Omgevingswet een limitatieve opsomming geven van de schadeoorzaken die recht geven op ‘nadeelcompensatie’. Onder andere een regel in een omgevingsplan, een omgevingsvergunning en een projectbesluit. De schade kan zijn directe of indirecte schade. Directe schade houdt in dat het schadeveroorzakende besluit ziet op het perceel of de opstallen waar de schade ontstaat. Indirecte schade is schade dat ziet op nabijgelegen gronden.
Daar waar nu nog het planologische besluit waarmee bebouwings- en gebruiksmogelijkheden in het leven worden geroepen, het ‘schadeveroorzakende besluit’ is, zal voor indirecte schade onder de Omgevingswet gaan gelden dat pas om nadeelcompensatie kan worden verzocht als er toestemming wordt verleend om de bebouwings- en gebruiksmogelijkheden daadwerkelijk te realiseren. Bij activiteiten waar geen omgevingsvergunning voor nodig is, zal de indirecte schade pas ontstaan op het moment dat bekend is gemaakt dat die activiteit wordt uitgevoerd of daar feitelijk mee is begonnen.
Bij directe schade kunnen er twee momenten zijn waarop de schade kan worden geclaimd. In sommige gevallen kan het omgevingsplan het schadeveroorzakende besluit zijn. Denk aan directe schade die het rechtstreeks gevolg is van een regel in het omgevingsplan (bijvoorbeeld de wijziging of beëindiging van een bestaande functie van een locatie). In andere gevallen is daarentegen de beslissing op een aanvraag om een omgevingsvergunning het schadeveroorzakende besluit. Bijvoorbeeld in de situatie dat in een omgevingsplan een verbod is opgenomen om zonder een omgevingsvergunning een bepaalde activiteit uit te voeren.
De vergelijking
Op basis van de huidige Wet op de ruimtelijke ordening moet bij een verzoek om planschade een vergelijking worden gemaakt tussen de maximale planologische mogelijkheden op basis van het oude planologische regime en de maximale planologische mogelijkheden op basis van het nieuwe planologische regime. Dan wordt vervolgens beoordeeld in hoeverre het nieuwe planologische regime een waarde verminderende werking heeft op het betrokken perceel (directe schade) of de nabijgelegen percelen (indirecte schade).
Onder de Omgevingswet geldt voor indirecte schade dat moet worden vergeleken tussen de feitelijke situatie voorafgaand aan het schadeveroorzakende besluit en de vergunde situatie. Bij directe schade wordt net als nu het geval is een vergelijking gemaakt tussen de maximale mogelijkheden van het oude en nieuwe planologische regime.
Risicoaanvaarding
Doordat het moment waarop bij indirecte schade nadeelcompensatie kan worden verkregen later is (niet bij het vaststellen van het omgevingsplan maar bij het verlenen van de omgevingsvergunning voor het verrichten van een concrete activiteit), wordt wat genoemd wordt, de actieve risico-aanvaarding (voorzienbaarheid) in de Omgevingswet beperkt. Als er sprake is van voorzienbaarheid van de schadeveroorzakende ontwikkeling ten tijde van de aankoop van het object, dan is er geen recht op nadeelcompensatie. Maar omdat bij het vaststellen van het omgevingsplan nog niet duidelijk is in hoeverre er daadwerkelijk gebruik zal worden gemaakt van de mogelijkheden die het omgevingsplan biedt, wordt het niet redelijk geacht de benadeelde tegen te werpen dat hij op grond van het omgevingsplan had kunnen voorzien dat zich voor hem ongunstige wijzigingen konden voordoen. Maar dit geldt wel alleen voor woningen en dus niet voor andere onroerende zaken zoals een bedrijf en een kantoor. Dus bij de aankoop door de benadeelde van een woning ná vaststelling van het omgevingsplan blijft er het recht op nadeelcompensatie bestaan.
Normaal maatschappelijk risico
In de huidige wetgeving is voor indirecte schade een standaard forfait van 2% vastgelegd voor het normaal maatschappelijk risico. Met dit laatste wordt bedoeld een deel van de schade die voor eigen rekening blijft. In de rechtspraak worden overigens vaak hogere percentages toegepast. In de Omgevingswet wordt voor indirecte schade een normaal maatschappelijk risico van 4% gehanteerd. Voor directe schade geldt zoals ook nu het geval is, geen vast normaal maatschappelijk risico.
Overgangsrecht
De huidige planschaderegeling blijft vijf jaar na inwerkingtreding van de Omgevingswet gelden als voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet de schade is veroorzaakt door een schadeveroorzakend besluit onder de Wet ruimtelijke ordening. Verder, als vóór de inwerkingtreding van de Omgevingswet is gevraagd om een schadeveroorzakend besluit of er is een ambtshalve te nemen schadeveroorzakend besluit ter inzage gelegd, dan blijft het huidige planschaderecht ook gelden als binnen vijf jaar nadat het schadeveroorzakend besluit van kracht is geworden wordt gevraagd om planschade.
Voor vragen over planschade onder de Omgevingswet kunt u contact opnemen met één van de specialisten van de
sectie Vastgoed en Omgeving van BG.legal
Lees hier de artikelen uit de blogreeks:
Deel 1: De Omgevingsvisie
Deel 2: Doel en opbouw van de Omgevingswet
Deel 3: Algemene rijksregels en decentrale regels
Deel 4: Het Omgevingsplan
Deel 5: Het programma onder de Omgevingswet
Deel 6: De omgevingsplanactiviteit
Deel 7: Afwijken van het omgevingsplan
Deel 8: Vergunningvrij bouwen onder de Omgevingswet
Deel 9: Participatie onder de Omgevingswet
Deel 10: Instructies en instructieregels Provincie
Deel 11: Het projectbesluit
Deel 12: Planschade onder de Omgevingswet
Deel 13: Geluid onder de Omgevingswet
Deel 14: Handhaving onder de Omgevingswet
Deel 15: De Bruidsschat en overgangsrecht
